To jeden z naukowych serwisów społecznościowych skierowany do naukowców wszystkich dyscyplin (academic social networks). Serwis służy m.in. do wymiany dokumentów, obserwowania badań w danej dziedzinie, a także monitorowania ich oddziaływania. Link do serwisu: https://www.academia.edu/
(ang. academic social networks) to serwisy internetowe, których funkcjonowanie oparte jest na aplikacjach internetowych (np. ResearchGate, Academia.edu oraz X i in.). Ich głównym celem jest budowanie sieci społecznych wśród naukowców, rozwijanie interaktywnej komunikacji w środowisku naukowym, udostępnianie danych badawczych i informacji na temat prowadzonych badań, tzw. grantów oraz inicjowanych projektów.
Nietradycyjna bibliometria proponowana jako alternatywa lub uzupełnienie dla bardziej tradycyjnych wskaźników wpływu cytatów, takich jak Impact Factor i Indeks H.
Termin altmetrics został zaproponowany w 2010 roku przez Jasona Priema jako alternatywa dla wskaźników, które mierzą wykorzystanie i wpływ poszczególnych artykułów naukowych tylko za pomocą metryk cytowań. Altmetrics to metryki i dane jakościowe, które uzupełniają tradycyjne wskaźniki i nie opierają się jedynie na liczeniu cytowań.
Altmetrics obliczają wpływ naukowy na podstawie różnych wyników badań online, takich jak media społecznościowe czy internetowe media informacyjne. Używają publicznych interfejsów API na różnych platformach do gromadzenia danych za pomocą otwartych skryptów i algorytmy. Korzystając z internetu, altmetrics może wiele powiedzieć o tym, jak często artykuły z czasopism i inne wyniki naukowe, takie jak zbiory danych, są omawiane i wykorzystywane na całym świecie. Z tego powodu altmetrics używane są do analizy internetowych stron dla naukowców, repozytoriów instytucjonalnych, stron internetowych czasopism i innych. Chociaż często są to metryki dotyczące artykułów, można je stosować także wobec czasopism, książek, zestawów danych, prezentacji, filmów, repozytoriów, stron internetowych itp.
Klasyfikacja altmetrics, która została zaproponowana przez ImpactStory we wrześniu 2012 roku, dzieli grupy metryk na:
- oglądane - liczba wyświetleń strony i pobrań plików PDF
- omawiane - dyskusje i komentarze do artykułów jako rejestracja potencjalnego wpływu. Źródła danych dla tej metryki to: blogi naukowe, Wikipedia, Twitter, Facebook i inne media społecznościowe
- zapisane - informacje ile razy strona została zapisana lub dodana do zakładek. Przyjmuje się, że użytkownicy zazwyczaj dodają zakładki do stron, które mają duże znaczenie dla ich własnej pracy, tzn. mogą być dodatkowym wskaźnikiem wpływu dla konkretnych badań. Dostawcami takich informacji są specjalistyczne serwisy społecznościowe, takie jak CiteULike i Mendeley
- cytowane - poza tradycyjnymi metrykami opartymi na śledzeniu cytowań w literaturze naukowej, takich jak te używane przez Google Scholar, CrossRef i Scopus, altmetrics śledzą również cytowania w źródłach wiedzy wtórnej. Np. ImpactStory liczy, ile razy artykuł został użyty w Wikipedii
- zalecane - rankingi i rekomendacje, np. używane przez F1000Prime
Zalety stosowania altmetrics:
- szybkość gromadzenia danych
- obejmują więcej czynników wpływu niż tradycyjna bibliometria, dzięki czemu mogą uchwycić bardziej zróżnicowane oddziaływania
- mogą być używane dla różnych typów źródeł, nie tylko artykułów w czasopismach i książek
Wady stosowania altmetrics:
- kontekstowość gromadzonych informacji
- stwarzają możliwości sztucznego zawyżania wartości altmetrics do swoich badań
Naukowe i Branżowe Polskie Czasopisma Elektroniczne dostępne w Internecie. Umożliwia dostęp do pełnych tekstów, streszczeń lub spisów treści. Informacje obejmują m.in.: tytuł czasopisma, ISSN, wydawcę, częstotliwość ukazywania się, klasyfikację dziedzinową, link do instrukcji dla autorów, Impact Factor, Index Copernicus, punktację Ministerstwa Edukacji i Nauki. Bazę tworzą Aneta Drabek i Arkadiusz Pulikowski.
Rozwiązanie w zakresie finansowania działalności wydawniczej, które odwraca tradycyjny model opłaty za dostęp dokonywanej przez czytelnika. Przy zastosowaniu opcji APC to autor lub instytucja, z którą jest związany jako naukowiec, płaci za możliwość publikacji artykułu w czasopiśmie. Taką opłatę za publikację pobierają niektóre czasopisma wydawane w formule open access (także w modelu hybrydowego OA czy Gold OA). Nie zawsze wniesienie opłaty oznacza zachowanie przez autora majątkowych praw do dzieła czy zastosowanie wolnej licencji. Krytycy APC zwracają uwagę na fakt, że opłata pomniejszać może wagę kryterium jakości publikacji względem finansowych możliwości autora. W Polsce istnieją programy finansowane przez MNiSW, które wspierają finansowanie publikowania w wysoko punktowanych czasopismach wydawnictw tj. Elsevier czy Springer.
Opłaty APC są kosztem kwalifikowanym w niektórych projektach - warto zabezpieczyć koszty publikowania w budżecie, ponieważ Open Access jest obowiązkowy np. dla realizujących projekty z Narodowego Centrum Nauki.
(z gr. biblíon "książka" oraz lógos "słowo, nauka") to nauka o książce, księgoznawstwo, dyscyplina humanistyczna, której przedmiotem jest książka, zarówno jako obiekt materialny i jak środek przekazu myśli ludzkiej. Zajmuje się książką od czasów najdawniejszych, problemami jej tworzenia, obiegiem i odbiorem (m.in. procesami, instytucjami). Obejmuje dyscypliny szczegółowe, m.in.: historię książki, bibliografię, edytorstwo, księgarstwo, bibliotekoznawstwo, czytelnictwo. Wypracowała własne metody: bibliograficzną, typograficzną i proweniencyjną. Problematyką bibliologiczną zajmowano się w ramach nauk filologicznych i historycznych.
Termin bibliologia oznaczający naukową refleksję nad książką, upowszechnił się na przełomie XVIII i XIX w. jako ukoronowanie długiej drogi, którą przeszli badacze książek, zwłaszcza bibliografowie i bibliotekarze. Problematykę i charakter bibliologii wywodzi się najczęściej z teorii i praktyki bibliograficznej i z badań nad historią książki, duże znaczenie w jej rozwoju miała też filozofia i teologia oraz nauki o literaturze, języku i sztuce. Do jej wyodrębnienia przyczyniła się szczególnie praca É. G. Peignota, Dictionnaire raisonné de bibliologie... (1802). W II połowie XX w. bibliologia poszerzyła swą problematykę badawczą (m.in. o techniczne i społeczne aspekty książki), aparat pojęciowy i metody o stosowane w innych dyscyplinach nauki (m.in. psychologii, socjologii, ekonomii, semiotyce, informatyce).
W Polsce głównymi ośrodkami badań bibliologicznych są Biblioteka Narodowa, biblioteki naukowe i uniwersyteckie placówki bibliotekoznawcze. Publikowane są też czasopisma, m.in. Studia o książce (od 1970) oraz rocznik Polska Bibliografia Bibliologiczna.
To kompleksowa umowa licencyjna, w której biblioteka lub konsorcjum biblioteczne decyduje się na zakup elektronicznego dostępu do wszystkich lub wybranej części czasopism wydawcy w celu zmniejszenia opłat za dostęp i kosztów związanych z czasopismami już subskrybowanymi przez instytucję.
Termin Big Deal został po raz pierwszy zastosowany w 2001 roku przez Kena Fraziera, aby odnieść się do kompleksowej umowy licencyjnej między biblioteką a dużymi wydawcami, w której wydawca zapewnia dostęp do pakietu czasopism sprzedawanych jako jeden produkt za jedną cenę.
Umowa typu Big Deal zapewnia połączenie dużych kolekcji czasopism elektronicznych, co umożliwia bibliotekom rozszerzenie dostępu i tworzenie kolekcji bez znacznego wzrostu kosztów. Ponadto wydawcy często oferują dostęp online do wcześniej niesubskrybowanych czasopism po niskich lub bez dodatkowych kosztów, pod warunkiem, że żadne istniejące subskrypcje nie zostaną anulowane. Biblioteki zazwyczaj anulują subskrypcje drukowane i indywidualne subskrypcje elektroniczne, uzyskując dostęp do pełnych pakietów. Big Deal często opiera się na umowach konsorcjalnych, ale może być także umową pośrednią między instytucją a wydawcą.
Zalety modelu Big Deal:
- kontrola budżetu instytucji przeznaczonego na zakup zbiorów
- rozszerzony dostęp do czasopism
- łatwość korzystania i zarządzania dostępem do kolekcji
Wady modelu Big Deal:
- zmniejszona rola bibliotekarza w procesie opracowywania kolekcji
- wysokie koszty
- korzystanie z tytułów jest często skupione wokół niewielkiego odsetka kolekcji; wiele tytułów nigdy nie jest używanych
- niepewna kwestia trwałości prawa dostępu; wyjście z umowy Big Deal może oznaczać ogromną utratę treści
- wydawcy mogą narzucać dowolne ograniczenia we wprowadzanie zmian w zawartości kolekcji
Nielegalny lub Czarny Otwarty Dostęp zapewnia nieodpłatny dostęp do płatnych artykułów naukowych. Czarny OD odnosi się do różnych metod, za pomocą których artykuły lub inne treści naukowe mogą być udostępniane. W nawiązaniu do manifestu Aarona Swarza z 2008, nielegalne drogi dostępu do publikacji naukowych określa się również jako Guerilla OD.
Czarny OD wiąże się często z ignorowaniem praw autorskich oraz nieponoszeniem kosztów finansowych związanych z procesowaniem artykułu. Użytkownicy Czarnego OD korzystają z bezpłatnego dostęp do cyfrowych wersji artykułów często bez wiedzy i zgody autorów. Bariery tworzone przez wydawców (subskrypcje i opłaty) skłoniły zainteresowanych użytkowników do poszukiwania alternatywnych metod dostępu do treści naukowych. Czarny OD pojawił się jako skutek rosnącego zapotrzebowania na szybki, łatwy i nieodpłatny dostęp do materiałów naukowych.
Czarny OD może obejmować różnorodne działania, w tym również:
- prośby skierowane do autora artykułu o udostępnienie kopii za pośrednictwem linku do repozytorium instytucjonalnego
- dzielenie się loginami dla treści subskrybowanych z osobą nieupoważnioną
- prośby o udostępnienie artykułu za pomocą Twitter (#icanhazpdf)
- pirackie strony, takie jak Sci-Hub, LibGen i r / scholar
Czarny OD jest istotnym zagrożeniem dla tradycyjnych modeli wydawniczych (Bohannon, 2016). Większość z około 50% najnowszych artykułów badawczych (po roku) jest dostępnych jako nielegalne czarne kopie OD (Björk 2017). Główne role w popularyzacji Czarnego OD odgrywają akademickie media społecznościowe (ResearchGate i Academia.edu) i pirackie strony internetowe (Sci-Hub, LibGen i r / scholar).
Opłata pobierana przez wydawcę na pokrycie kosztów publikacji książki w otwartym dostępie.
Publikacje naukowe udostępnione do publicznego obiegu, np. na stronie internetowej wydawcy, bez określenia zasad dalszego użytkowania poprzez licencję.
Termin ten powstał stosunkowo niedawno, około 2015 r., w odpowiedzi na konieczność uwzględnienia nowej kategorii otwartego dostępu, która nie mieściła się w dotychczasowych definicjach.
Publikacje tworzone w ramach brązowego otwartego dostępu dzielą się na:
- publikacje wydawców publikujących w ramach otwartego dostępu po okresie przejściowym tzw. Embargo
- publikacje z zawartością otwartą do edycji (również te nie poddane recenzji)
- publikacje promocyjne udostępnione jednorazowo
- publikacje wydawców publikujących w modelu złotym, ale nie należących do DOAJ
Artykuły publikowane przez wydawców są często niedostępne w sieci lub też zmieniają swój status z dostępnych za opłatą na bezpłatne.
Brak jasnej polityki wydawniczej czasopism naukowych lub zawirowania prawne mogą prowadzić do zjawiska coraz szerszego pojawiania się publikacji w modelu brązowego otwartego dostępu. Ten sposób publikacji budzi wiele niejasności i rodzi wiele pytań wskazanych również w publikacjach naukowych.
Formularz przeniesienia praw autorskich. Forma prawna, zgodnie z którą autor przenosi prawa autorskie do konkretnego dzieła na wydawcę.
Organizacja non-profit, która umożliwia udostępnianie i wykorzystywanie pracy twórczej w formie cyfrowej za pomocą bezpłatnych narzędzi prawnych. Oferuje pakiet licencji autorskich zapewniających prosty, znormalizowany sposób upubliczniania wiedzy, na wybranych przez autora warunkach. Licencje nie stanowią alternatywy dla praw autorskich, działają równolegle z nimi.
Czasopismo subskrypcyjne z płatną opcją Open Access, w którym mogą być publikowane artykuły w otwartym dostępie, po opłaceniu APC (Article Processing Charge) wydawcy.
Czasopismo ukazujące się wyłącznie w formie drukowanej.
Czasopisma subskrypcyjne i hybrydowe, w których, zgodnie z Planem S, udział otwartych treści jest stopniowo zwiększany, a koszty subskrypcji są równoważone przez przychody z opłat za usługi wydawnicze (aby uniknąć podwójnych płatności) i gdzie czasopismo jasno zobowiązuje się do przejścia na pełny otwarty dostęp w uzgodnionych ramach czasowych.
(ang. research data) to wszelkie dane, które zostały zebrane, zaobserwowane bądź stworzone podczas procesu badawczego mającego na celu otrzymanie oryginalnych wyników naukowych. W zależności od tego, w jaki sposób bądź w jakich celach powstały, możemy wyróżnić m.in. dane obserwacyjne, eksperymentalne, referencyjne, kompilacyjne, czy też dane z symulacji. Każda dyscyplina nauki tworzy własne, specyficzne dla niej dane badawcze. Na przykład w biologii mogą to być filmy dokumentujące zachowania zwierząt, w inżynierii lądowej i ochronie środowiska dane geograficzne lub przestrzenne, a w przypadku historii dokumenty archiwalne. Do danych badawczych zaliczymy również wszelkie opisy procedur, dzienniki laboratoryjne, czy notatki z eksperymentów.
Czasopisma specjalizujące się w publikacjach opisujących nie tyle wnioski i efekty analizy danych zgromadzonych w toku badań ile same dane i sposób ich pozyskania. Artykuły opisujące zbiory danych najczęściej określa się mianem „data descriptors”. Są one recenzowane naukowo przez ekspertów z danej dyscypliny, a najważniejszymi kryteriami przy ich ocenie jest jakość (procedury, przyjęte metody), ale także unikalność oraz potencjalna przydatność danych w badaniach innych naukowców. Czasopisma skupiające się na danych badawczych mogą mieć charakter multidyscyplinarny jak np. Scientific Data, Data in Brief albo publikować „data descriptors” tylko z określonej dziedziny, np. Geoscientific Model Development. Niejednokrotnie zawierają one również inne typy publikacji, np. analizy przedstawiające całkowicie nowe sposoby na wykorzystanie wcześniej opublikowanych zbiorów danych.
Osoba, która wspiera badaczy we wszelkich kwestiach związanych z zarządzaniem danymi i ich udostępnianiem. Data steward jest również odpowiedzialny za realizację polityk wykorzystania danych i bezpieczeństwa określonych w ramach uczelnianej inicjatywy zarządzania danymi.
Zbiór danych badawczych udostępniany w repozytorium otwartych danych. Zbiór taki stanowi pewną odrębną całość i zawiera dane powiązane z jedną publikacją, projektem naukowym, bądź eksperymentem.
Diamentowy Otwarty Dostęp (OD), znany też jako Platynowy lub Sponsorowany OD. Inne terminy powiązane z Diamentowym OD to subsydiowane publikacje o otwartym dostępie i "no fee" journals. Termin Diamentowy OD odnosi się do czasopism o otwartym dostępie, które nie pobierają opłat autorskich (APC - Article Processing Charges). Diamentowy OD oznacza, że publikacja jest otwarta dla czytelników (tak jak w Złotym OD) oraz że autorzy nie ponieśli kosztów finansowych związanych z publikacją w czasopiśmie (w przeciwieństwie do Złotego OD).
Podstawową różnicą między czasopismami o Złotym i Diamentowym OD jest model finansowania. APC są czynnikiem oddzielającym obie formy OD. Czasopisma w Diamentowym OD są zazwyczaj finansowane przez instytucje i uniwersytety związane z danym czasopismem. Koszty publikowania w takich czasopismach pokrywane są również przez opłaty pobierane od podmiotów, które zrzeszają się w ramach konsorcjów, a także z grantów i reklam.
Czasopisma w Diamentowym OD korzystają z różnorodnych modeli biznesowych. Niektóre bezpłatne czasopisma OD mają bezpośrednie lub pośrednie dotacje od instytucji takich jak uniwersytety, laboratoria, ośrodki badawcze, biblioteki, szpitale, muzea, towarzystwa naukowe, fundacje lub agencje rządowe. W niektórych przypadkach w celu finansowania wykorzystywana jest również odrębna metoda publikacji (poza OD). Niektóre czasopisma mają dochody z reklam, usług pomocniczych, składek członkowskich, darowizn, przedruków lub druku lub edycji premium. Inne natomiast polegają na wolontariacie.
Jest to serwis, który rejestruje pełnotekstowe książki naukowe, dostępne na zasadach Open Access. Na stronie, która zarządzana jest przez OAPEN Foundation znajduje się wyszukiwarka, dzięki której użytkownicy mogą przeszukiwać kolekcję według tytułu, kategorii tematycznej i nazwy wydawcy. Każdy rekord zawiera podstawowe informacje o danej pozycji, a także link do pełnego tekstu. Serwis jest stale aktualizowany o nowe tytuły i swoim zasięgiem obejmuje wszystkie dyscypliny naukowe, miedzy innymi: sztukę, biologię, chemię, geografię, czy ekonomię.
Jest serwisem Open Access, który indeksuje największy zbiór czasopism recenzowanych, dostępnych dla użytkowników na wolnych licencjach. Baza jest stale aktualizowana i zarządzana przez Lund University i gromadzi informacje o tytułach czasopism wydawanych na całym świecie. Zakres tematyczny obejmuje wszystkie dyscypliny naukowe. Każdy rekord zawiera podstawowe informacje na temat danego czasopisma, gdzie i w jakim języku jest wydawane, na jakich licencjach i czy wydawca pobiera opłatę za publikację.
Digital Object Identifier - cyfrowy identyfikator dokumentu elektronicznego, który jest przypisany na stałe. Twórcą tego systemu nadającą tzw. numer DOI oraz właścicielem znaku towarowego jest International DOI Foundation, która sama definiuje DOI jako: cyfrowy identyfikator dla dowolnego przedmiotu własności intelektualnej, którego zadaniem jest stałe identyfikowanie dowolnych obiektów własności intelektualnej w sieciach cyfrowych w powiązaniu z aktualnymi danymi na jego temat.
Termin związany z procesem recenzji artykułu naukowego. Oznacza on, że zarówno autor/autorzy publikacji jak i recenzenci nie ujawniają swoich tożsamości. Zachowanie zasady double-blind peer review podczas procesu recenzji artykułu oznacza zatem, że odbywa się on w obie strony (autor-recenzent) na ścieżce anonimowej.
(ang. fair use) doktryna prawna, która zezwala na ograniczone wykorzystywanie materiałów chronionych prawem autorskim, bez uzyskania zgody posiadacza praw.
(ang. Predatory Publishing) wydawnictwa, które wykorzystują presję publikowania oraz model otwartego dostępu do osiągnięcia szybkiego zysku finansowego wydawnictwa. Wysokość opłat za publikację nie jest podawana na stronie czasopisma. Autorzy otrzymują informacje o opłatach na swoją skrzynkę pocztową, na którą trafiają zachęty do publikowania w danym czasopiśmie. W drapieżnych czasopismach nie jest zachowany rzetelny proces recenzyjny i standardy etyki publikacyjnej. Dzięki temu proces publikacyjny jest bardzo krótki. Skład redakcji jest nieprzejrzysty, siedziba redakcji lub wydawcy ukryta. Tytuły takich czasopism są podobne do prestiżowych lub sprawiają wrażenie międzynarodowych, bądź występują w nich rzadkie połączenia dziedzin nauki. Jeffrey Beall opublikował na swoim blogu kryteria rozpoznawania drapieżnych wydawców oraz opracowaną przez siebie listę (ang. Beall’s list), którą wraz z blogiem usunął w styczniu 2017 r.
Ogólny standard metadanych. Upowszechnianiem formatu Dublin Core zajmuje się Dublin Core Metadata Initiative. Celem tej organizacji jest stworzenie standardu umożliwiającego efektywne przeszukiwanie zasobów elektronicznych. Standard opisu DC w wersji 1.1 stosują biblioteki cyfrowe systemu dLibra.
Nałożone przez wydawcę lub dostawcę treści ograniczenie czasowe w powszechnym dostępie do zawartości publikacji naukowej. Ograniczenie to nie dotyczy instytucjonalnych lub indywidualnych odbiorców, którzy opłacili dostęp do dokumentu obłożonego embargo. Czas trwania embargo uzależniony jest od decyzji wydawcy lub dostawcy treści i zwykle wynosi od 6 do 24 lub nawet 48 miesięcy.
Wyróżnić można co najmniej dwa rodzaje embargo: dotyczące dostępu do treści dokumentu mającego z czasem pojawić się w otwartym dostępie oraz dotyczące samoarchiwizacji dokumentu dokonywanej przez jego autora. Pierwsze z nich wiąże się z pojęciem moving wall, drugie dotyczy wydania autorowi zgody na samodzielne opublikowanie artykułu poza domeną działania wydawcy, na przykład w instytucjonalnym repozytorium.
Zdarza się, że wydawnictwa prezentujące kompleksowo polityki wydawnicze większej ilości tytułów ułatwiają poszukiwania potencjalnym autorom oraz wspierającym ich bibliotekarzom, tworząc narzędzia do wyszukiwania informacji o okresach embargo dla poszczególnych czasopism. Przykładem takiego narzędzia jest Journal Embrago Finder wydawnictwa Elsevier.
To wirtualne środowisko przechowywania, udostępniania i wykorzystania danych ponad podziałami na dyscypliny, państwa czy technologie. Jest to otwarta platforma współpracy dla europejskich zespołów naukowo-badawczych. Jej główne zadania to zwiększenie skuteczności i efektywności działań naukowych poprzez umożliwienie naukowcom dostępu do wyników badań oraz wymianę danych i ich analizę w bezpiecznym środowisku.
Więcej na temat EOSC
Zasady FAIR to wytyczne opracowane aby ułatwić naukowcom prawidłowe przygotowanie danych badawczych do udostępniania. Korzystanie z zasad FAIR pomaga uczynić dane dostępnymi, zarówno dla użytkowników, jak i oprogramowania komputerowego przeszukującego bazy danych bez udziału człowieka. Nazwa FAIR to akronim czterech angielskich przymiotników opisujących jakie powinny być dane badawcze:
- Findable – możliwe do odnalezienia
- Accessible – dostępne
- Interoperable – interoperacyjne
- Reusable – możliwe do ponownego użycia
Jeden z modeli publikowania w otwartym dostępie, w którym wydawcy czasopism udostępniają wszystkie artykuły i powiązane treści bezpłatnie na stronie internetowej czasopisma, natychmiast po publikacji.
Dwa warianty:
- Full Gold OA lub Pure Gold OA - w tym modelu nie ma opłat abonamentowych, a wydawcy uzyskują dochody pobierając opłaty od autorów lub instytucji. Opłaty te znane są jako APC - „opłaty za przetwarzanie artykułu” (z ang. Article Processing Charges).
- Hybrid Gold OA - w tym wariancie autorzy publikują w tradycyjnych czasopismach subskrypcyjnych, ale mogą wybrać złoty dostęp dla swoich publikacji opłacając ACP. Wówczas po opublikowaniu artykułu jest on dostępny w sposób otwarty dla wszystkich czytelników. W czasopismach hybrydowych tylko część artykułów dostępna jest w ten sposób. Pozostałe artykuły, które nie są dostępne za pośrednictwem złotego OA, nie mogą być przeglądane przez czytelników, którzy nie subskrybują tych czasopism.
Korzyści z publikowania w złotym modelu:
- swobodny dostęp od pierwszego momentu opublikowania
artykuł dostępny jest dla wszystkich użytkowników, gdy tylko zostanie opublikowany, co oznacza, że można go natychmiast wykorzystać. Zwiększa to znacznie dostęp do najnowszych badań i wpływa korzystnie na rozwój dalszych prac. - szerokie prawo do eksploatacji
zazwyczaj artykuły ze stron internetowych wydawców są licencjonowane na warunkach bardziej liberalnych niż standardowe prawa autorskie. Oznacza to, że dostęp do artykułów jest otwarty i daje prawo do korzystania z utworu. - wzrost liczby cytowań
stała i natychmiastowa dostępność publikacji online, zapewnia wysoki poziom widoczności, która ma pozytywny wpływ na szeroką dystrybucję treści i wyższą cytowalność.
Tego typu dostęp jest wciąż jednoznaczny z zasadą “wszystkie prawa zastrzeżone”, usuwa jedynie barierę odpłatności za dostęp do treści. Dopóki użytkownik nie uzyska od posiadacza praw (twórcy, bądź innego podmiotu, np. wydawcy) dodatkowych licencji, może on korzystać z utworu zgodnie z przepisami o dozwolonym użytku. Dozwolony użytek jest zapewniony z mocy prawa. Oznacza to, że użytkownik chcący skorzystać z utworu w ramach tej zasady nie musi ubiegać się o pozwolenie na to u posiadacza praw autorskich. Dozwolony użytek dzieli się na użytek prywatny i publiczny. W myśl zasady o użytku prywatnym dozwolone jest zwielokrotnianie utworów na potrzeby własne przez osoby fizyczne oraz osoby pozostające z nimi w kręgu rodzinnym lub towarzyskim. Natomiast dozwolony użytek publiczny pozwala na udostępnienie utworu nieograniczonej ilości osób, jeśli odbywa się ono zgodnie z zapisami w ustawie i spełnia wszystkie wskazane wymagania. W ramach użytku publicznego możliwe jest m.in. cytowanie, przedruk, udostępnianie utworu przez biblioteki, archiwa i szkoły oraz zwielokrotnianie utworów w celach edukacyjnych i naukowych.
Stanowi model dystrybucji zarówno publikacji naukowych, jak i innych niepublikowanych efektów działalności naukowej (np. plakaty z konferencji, prezentacje multimedialne), polegający na tym, że autor samodzielnie deponuje i udostępnia swoją pracę w Internecie (tzw. samoarchiwizacja).
Kiedy autor publikuje swój tekst w czasopiśmie o tradycyjnym modelu wydawniczym opartym na subskrypcji, najczęściej podczas zawierania umowy z wydawcą, zrzeka się części lub całości autorskich praw majątkowych do swojego artykułu. Nie oznacza to jednak, że traci prawo do samodzielnego rozpowszechniania swojej pracy. Większość wydawnictw posiada politykę OA, wg której autorzy na określonych zasadach mogą dzielić się swoją publikacją z innymi.
Do powszechnie stosowanych przez wydawców praktyk należy np. ustanowienie okresu embargo, w trakcie którego artykuł może znajdować się jedynie na stronie wydawcy. Inną często stosowaną zasadą jest zezwolenie na samoarchiwizację jedynie niektórych wersji artykułu, np. wydawca może zgodzić się na udostępnienie wersji preprint (czyli artykułu przed recenzją) bądź wersji postprint (czyli ostatecznej wersji artykułu po poprawkach recenzenckich, ale bez szaty edytorskiej danego czasopisma), natomiast może zabronić rozpowszechniania wersji wydawniczej, czyli takiej, która znajduje się w czasopiśmie. Wydawcy często określają również na jakiej licencji publikacje powinny być udostępniane.
Należy pamiętać, że każde czasopismo przyjmuje własne zasady dotyczące OA, dlatego przed umieszczeniem w Internecie publikacji autor powinien upewnić się, że ma do tego prawo. Pierwszym miejscem, które warto odwiedzić jest baza Sherpa/RoMEO, która gromadzi informacje na temat polityk OA poszczególnych wydawców. Bazę można przeszukiwać po nazwie wydawnictwa, tytule czasopisma bądź numerze ISSN. Informacje o tym, w jakiej formie i w jaki sposób autor może rozpowszechniać swój artykuł powinny też znajdować się na stronie czasopisma, w ostateczności można również skontaktować się z jego redakcją.
Po weryfikacji możliwości samoarchiwizacji należy zdecydować gdzie umieścić swoją pracę. Najlepszym rozwiązaniem jest zdeponowanie jej w otwartym repozytorium. Repozytoria zapewniają odpowiednią infrastrukturę przystosowaną do długotrwałego przechowywania oraz udostępniania plików. Ponadto zasoby wielu z nich indeksowane są w różnorakich bazach bibliograficzno-abstraktowych oraz wyszukiwarkach naukowych, przede wszystkim w Google Scholar. Indeksacja znacznie poprawia widoczność publikacji w sieci, co w konsekwencji może również pozytywnie wpłynąć na liczbę cytowań.
Repozytorium powinno być wybrane w oparciu o dyscyplinę naukową oraz instytucję, z którą się afiliuje. Istnieją repozytoria dziedzinowe, które gromadzą publikacje z konkretnych dyscyplin, np. arXiv czy ChemRxiv. Innym rodzajem repozytoriów są repozytoria instytucjonalne, przeznaczone dla pracowników danej uczelni. Przykładem takiego repozytorium jest MOST Wiedzy. Istnieją również tzw. repozytoria sieroce, które udostępniają prace z różnych dyscyplin i instytucji, np. Repozytorium Centrum Otwartej Nauki. Warto pamiętać, że zdeponowanie artykułu w jednym repozytorium nie ogranicza autora w umieszczeniu tego samego tekstu w innych serwisach. Przy wyborze odpowiedniego repozytorium pomóc może wyszukiwarka otwartych repozytoriów – OpenDOAR. Trzeba także zaznaczyć, że społecznościowe serwisy dla naukowców np. Academia.edu czy też ResearchGate nie są repozytoriami. Jest to istotne przede wszystkim w kontekście polityki OA wydawców, którzy niejednokrotnie podkreślają, że ich zgoda na udostępnianie artykułu obejmuje repozytoria, ale już nie serwisy internetowe, np. ReseachGate.
Index Copernicus International Journals Master List to międzynarodowa baza indeksacyjna czasopism naukowych, w ramach której każdego roku, od blisko 20 lat oceniane są zgłoszone periodyki. Warunkiem indeksacji jest pozytywne przejście wielowymiarowej oceny parametrycznej opartej obecnie na przeszło 100 kryteriach. Proces oceny jest bezpłatny, mogą się do niego zgłosić wszystkie czasopisma zarejestrowane w bazie ICI World of Journals. Periodyki, które spełnią zarówno formalne kryteria jak i wstępne warunki indeksacji, otrzymują – ważny przez 1 rok – wskaźnik ICV (Index Copernicus Value), będący odzwierciedleniem poziomu rozwoju czasopisma oraz siły jego oddziaływania na świat nauki. Baza ICI Journals Master List jest jedną z nielicznych, która przeprowadza szczegółową ocenę każdego roku, jest jedyną, polską, globalną marką w nauce.
Jest otwartym narzędziem bibliometrycznym bazującym na tzw. alternatywnych metrykach (altmetrics) lub inaczej wskaźnikach, które umożliwiają mierzenie w trybie online stopnia wpływu prowadzonych badań naukowych. Wskaźniki alternatywne uzupełniają tradycyjne wskaźniki bibliometryczne (np. takie jak wskaźnik cytowań Impact Factor czy wskaźnik Hirscha).
Inaczej: wskaźnik Hirscha, wskaźnik h, indeks h. Jest to wskaźnik bibliometryczny, który mierzy łączny wpływ danego autora na jego dziedzinę na podstawie rozkładu cytatów, które otrzymał. Jego formuła uwzględnia zarówno liczbę artykułów opublikowanych do tej pory przez badacza, jak i liczbę cytowań otrzymanych przez każdą publikację, i wykorzystuje je do ustalenia progu cytowań. Wskaźnik h wprowadził w 2005 roku profesor fizyki Jorge E. Hirsch: naukowiec ma wskaźnik h, jeśli h spośród Np jego/jej publikacji ma co najmniej po h cytowań każda, a każda z pozostałych (Np − h) publikacji ma nie więcej niż h cytowań.
Wskaźnik h odzwierciedla zatem zarówno liczbę publikacji, jak i przeciętną liczbę cytowań każdej publikacji. Wskaźnik został pomyślany tak, aby lepiej odzwierciedlać wartość dorobku naukowego niż sama liczba publikacji lub sumaryczna liczba cytowań wszystkich publikacji jednego naukowca. Premiuje on tych, którzy publikują mniejszą liczbę dobrych prac i tych naukowców, których publikacje są stale i często cytowane, gdyż z upływem czasu ich wskaźnik h wzrasta. Indeks Hirscha zaprojektowano do wstępnego porównania dorobku naukowców pracujących w jednej dziedzinie. Ponieważ średnie liczby publikacji, współautorów i cytowań pojedynczego artykułu zależą od uprawianej dziedziny wiedzy, nie jest wskazane porównywania indeksu Hirscha dla naukowców z dwóch różnych dyscyplin.
Nauka o informacji (ang. information science) jest dyscypliną naukową obejmująca całokształt zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością informacyjną. Jako młoda dziedzina nauki nie wykrystalizowała jednolitego obszaru badawczego, nie posiada też własnej metodologii, korzysta ze ścisłych metod analizy, metod statystycznych oraz metodyki nauk społecznych. Także jej nazewnictwo ulegało wielokrotnie zmianom, od Bibliografii przez Dokumentację (naukową / naukowo-techniczną etc.) po Informację naukową czy Zarządzanie informacją itp. Maria Dembowska wyróżnia pięć podstawowych ujęć:
- cybernetyczne (procesy związane z pozyskiwaniem i przekazywaniem danych)
- naukoznawcze (nauka i informacji przez nią wytworzona)
- psychologiczne (człowiek i jego zachowania informacyjne)
- prakseologiczne (optymalizacja działalności informacyjnej)
- systemowe (teoria systemów)
Z kolei według Sabiny Cisek obiektem badań informatologii jest szeroko rozumiana działalność informacyjna, komunikowana w społeczeństwie wiedza, informacja i znaczenie, zjawiska i procesy informacyjne w nauce, zagadnienia wyszukiwania informacji, użytkownik informacji, zagadnienia techniczne i organizacyjne oraz informacja sama w sobie.
Ranking czasopism, publikowany co roku przez Clarivate Analytics. Zawiera ocenę bibliometryczną cytowalności czasopism naukowych w oparciu o wszystkie dane, które pozwalają określić kluczowe czynniki wpływające na wartość czasopisma. Ustrukturyzowane dane są selekcjonowane przez międzynarodowy zespół ekspertów, który ocenia zbiory czasopism, książek i materiałów konferencyjnych z bazy Web of Science Core Collection, tak aby zapewnić dokładną ocenę wpływu czasopisma.
Pierwotnie JCR był publikowany jako część Science Citation Index tworzonego przez Institute for Scientific Information w Filadelfii (tzw. lista filadelfijska). Obecnie JCR jest dostępny we wszystkich polskich uczelniach i instytutach badawczych, które przystąpiły do programu Wirtualnej Biblioteki Nauki.
Polega na jednoczesnym zniesieniu opłat za dostęp do treści oraz przekazaniu użytkownikom pewnych praw przysługujących autorom. Dzięki Otwartemu Dostępowi Libre użytkownik ma prawo wyjść poza ramy dozwolonego użytku. Aby było to możliwe autor musi przekazać w odpowiedni sposób informację o zgodzie na określone czynności. Może to uczynić np. poprzez wykorzystanie wolnych licencji. W praktyce wolne licencje oznaczają przyzwolenie na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne wykorzystanie utworów wraz z możliwością przetwarzania tekstu (tworzenia utworów zależnych). Nie oznacza to jednak, że autor całkowicie zrzeka się swoich praw. Podstawowym prawem przysługującym twórcom jest każdorazowe oznaczenie autorstwa. Użytkownik ma obowiązek przekazać informację o twórcy, producencie, wydawcy, źródle, przedmiocie licencji oraz jej postanowieniach. Ograniczenie to jest nazywane „klauzulą uznania autorstwa”. Drugim możliwym, choć nie zawsze stosowanym, ograniczeniem swobód użytkownika jest obowiązek udostępniania utworu lub jego opracowania na z góry ustalonej licencji (takiej samej jak oryginał), co określane jest „klauzulą copyleft” lub „klauzulą share-alike”. Wolne licencje posiadają już gotowe i ustandaryzowane wzorce. Najpopularniejszym przykładem typowych wolnych licencji są dwie spośród sześciu licencji Creative Commons: CC BY oraz CC BY-SA.
Osoba fizyczna, osoba prawna, lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, która chce korzystać z praw autorskich do danego utworu w pewnym zakresie, na określonych polach eksploatacji.
Twórca utworu lub jego następca prawny, a także osoby uprawnione autorsko w sposób pierwotny (pierwotnie uprawionymi osobami obok twórcy są np. wydawcy).
Projekt stworzony na Uniwersytecie Stanforda z myślą o bibliotekach, mający na celu zapewnienie niezawodnej i bezpiecznej ochrony zasobów cyfrowych. Działa w oparciu o technologie open source.
Masowe Otwarte Kursy Internetowe (ang. Massive Online Open Courses) to forma kształcenia przez odległość, zakładająca uczestnictwo nieograniczonej liczby uczestników jednocześnie przez internet. Kursy takie są najbardziej urozmaiconą i zaawansowaną formą wykorzystania Otwartych Zasobów Edukacyjnych.
Masowe oznacza, że są dostępne dla dowolnej liczby uczestników, niezależnie, czy bierze w nich udział 10 czy 10 000 osób. Otwarte czyli dostępne dla każdego, bez opłat i limitów (dostępne są również napisy w różnych językach) Online czyli kursy tego typu odbywają się zdalnie, są dostępne o każdej porze niezależnie od dostępności autora kursu. Są kursami – charakteryzują się własną i specyficzną metodyką nauczania. Zakładają korzystanie z filmów nagrań i gier interaktywnych na równi z tekstem, pracę grupową pomiędzy uczestnikami na forum oraz zaliczanie materiału poprzez testy.
Kursy MOOC są stosowane powszechnie w nauczaniu akademickim. Przy uczelniach wyższych istnieją strony internetowe oferujące tego typu formę nauczania. Najbardziej znaną jednostką tego typu jest założona w 2001 jest MIT Open Course Ware działająca przy Massachussets Institute of Technology, obecnie mająca w swoich zasobach 2400 kursów i ponad 300 milionów użytkowników z całego świata.
Nałożenie na zasoby cyfrowe czasowej blokady technologicznej i finansowej; oznacza powszechne udostępnienie publikacji naukowych po wyznaczonym okresie karencji - w praktyce wiąże się to najczęściej z zamknięciem dostępu do bieżących numerów czasopism i stopniowe uwalnianie starszych roczników.
Dyscyplina naukoznawstwa wykorzystująca metody matematyczne do analizy ilościowej efektów działalności naukowej oraz badań rozwoju nauki jako procesu informacyjnego. Innymi słowy naukometria analizuje poprzez metody ilościowe zarówno nakłady, zasoby ludzkie oraz zaplecze naukowe, jak i procesy badawcze oraz efekty badań tych badań w postaci publikacji naukowych czy patentów. Na polu efektywności naukowej naukometria w dużej mierze korzysta z dokonań i metod opracowanych przez bibliometrię, która metodami statystycznymi bada stan ilościowy i tendencje w piśmiennictwie naukowym.
Termin naukometria został po raz pierwszy użyty przez Wasylija Nalimowa i Z.M. Mulczenko w 1969 roku. U podstaw naukometrii leżą założenia teoretyczne w postaci trzech praw: prawa naukowej produktywności Lotki, prawa rozproszenia Bradforda oraz prawa koncentracji Garfielda. Duże zasługi w rozwoju i propagowaniu powszechnego wykorzystania naukometrii należy przypisać właśnie Eugene’owi Garfieldowi – współtwórcy Science Citation Index i wskaźnika Impact Factor.
Naukometria opisuje rozwój nauki poprzez wskaźniki nazywane wskaźnikami rozwoju nauki. Istnieją trzy główne typy tych wskaźników, określające:
- wielkość i charakterystykę „produkcji naukowej” (scientific output indicators)
- zakres i charakterystykę oddziaływania nauki na otoczenie (scientific impact indicators)
- wielkość nakładów na naukę, potencjał ludzki, materialne zaplecze badawcze (scientific input indicators)
To, w jaki sposób przebiega korelacja pomiędzy tymi wskaźnikami może wiele powiedzieć o tym, jak poniesione wydatki na rozwój nauki przekładają się na efekty badań oraz ich wpływ na światową naukę.
Istnieje wiele opinii krytycznych odnośnie powszechnego wykorzystania naukometrii w ewaluacji nauki. Przedstawia się przede wszystkim obawy o zbyt uproszczony obraz nauki w ujęciu czysto statystycznym, ponadto wskazuje się możliwość manipulacji wskaźnikami bibliograficznymi czy też zbyt duży nacisk kładziony artykuły naukowe kosztem monografii.
(ang. Science of Science) w wąskim znaczeniu tego słowa to epistemologia nauki, w szerszym zespół nauk o nauce, obejmujący m.in. teorię, historię, metodologię i systematykę nauk. Jako dyscyplina nauki wyodrębnione w latach 30. XX w. Praktyczne badania naukoznawcze rozwijały się od lat 60. XX w. W ich wyniku powstały nowe dyscypliny naukoznawcze: socjologia i teoria organizacji nauki, teoria i organizacja informacji naukowej czy ekonomika nauki i polityki naukowej.
Często wprowadza się podział na nauki teoretyczne (czyste) i nauki praktyczne (stosowane). Do naukoznawstwa teoretycznego zalicza się epistemologię, filozofię / teorię nauki, logikę, metodologię, historię, psychologię czy socjologię. Do naukoznawstwa praktycznego z kolei zalicza się prakseologię, wiedzę o organizacji i zarządzaniu, nauki o informacji i dokumentacji naukowej, ekonomikę i politykę naukową.
Naukoznawstwo zajmuje się problematyką racjonalnego wpływania na rozwój nauk. Jego zadaniem jest opracowywanie rekomendacji dla tych, którzy w ramach różnych instytucji i urzędów praktycznie zajmują się sprawami nauki i polityki naukowej w skali globalnej, międzynarodowej, krajowej, regionalnej i instytucjonalnej.
Pojęcia naukoznawstwa praktycznego, ekonomiki nauki i polityki naukowej w 1970 włączono do wytycznych UNESCO i Międzynarodowej Rady Unii Naukowych w sprawie koordynacji i finansowania badań naukowych. Na tej podstawie w wielu krajach zaczęły działać ciała decyzyjne na szczeblu rządowym, zajmujące się polityką naukową i starające się oprzeć działalność na zasadach naukowych i analizie faktów. W Polsce naukoznawstwem praktycznym zajmuje się głównie Komitet Badań Naukowych, Komitet Naukoznawstwa przy Prezydium PAN, Komitet Prognoz Polska 2000 Plus PAN, Instytut Historii Nauki PAN, Komitet Historii Nauki i Techniki przy Wydziale I PAN, Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Wielu międzynarodowych wydawców dostarcza nowy rodzaj usługi zwykle zwanej Online First lub też Early View Articles. Funkcja ta ma na celu przyspieszenie dostępu do treści artykułu, który został już zaakceptowany do publikacji w danym czasopiśmie. Znacząco skraca się czas pomiędzy napisaniem artykułu a jego publikacją, co pozwala na szybsze dotarcie treści do społeczności naukowej. Wedle informacji zawartych na stronach wydawców artykuły Online First ukazują się natychmiast to otrzymaniu przez wydawcę artykułu przesłanego przez autora po wszystkich końcowych uwagach recenzentów. Treść publikacji Online First | Early View nie różni się zatem od ostatecznej wersji artykułu, a zmiany w tekście nie są już możliwe, chyba, że poprzez erratę. Ponadto przy udostępnieniu w Internecie artykuł Online First otrzymuje unikatowy i niezmienny identyfikator DOI oraz datę pierwszej publikacji. Wedle wydawców jedyną różnicą pomiędzy artykułem Online First a Version of Record jest sposób cytowania. Cytowanie Artykułów Online First odbywa się przy użyciu identyfikatora DOI. Jak podaje wydawnictwo Springer w przypadku drukowanych czasopism po opublikowaniu artykułów Online First w następnym etapie nadaje się im paginację, tworzy strony tytułowe, spis treści oraz okładkę.
Konsorcjum mające na celu wsparcie wdrażania Open Access w Europie.
Platforma służąca do zarządzania procesem wydawniczym i publikowania czasopism online. Za pomocą OJS przesyła się teksty do redakcji i śledzi ich losy, recenzuje się teksty, zarządza się przebiegiem wszystkich etapów procesu przygotowania do publikacji: korektą językową i składem tekstu, można śledzić różne formy aktywności w systemie, publikuje się teksty, powiadamia się czytelników i autorów o publikacji i wszelkich sprawach dotyczących czasopisma, archiwizuje się teksty z rozbudowaną możliwością wyszukiwania wg różnych kryteriów, można czytać online teksty.
Jest możliwość zainstalowania bardzo wielu wersji językowych. Interfejs systemu jest rozpoznawalny przez międzynarodowe środowisko naukowe.
Jedną z największych zalet platformy OJS jest to, że zawartość czasopisma na niej redagowanego jest automatycznie indeksowana przez Google Scholar. Zawiera także narzędzie ułatwiające przesyłanie redakcji metadanych do baz naukowych.
Najbardziej powszechną definicją OZE jest definicja pochodząca z Paryskiej Deklaracji UNESCO z 2012 roku, według której otwarte zasoby edukacyjne to: “materiały służące do nauczania, uczenia się oraz prowadzenia badań, znajdujące się w jakimkolwiek medium zarówno cyfrowym jak i innym, pozostające w domenie publicznej bądź też materiały udostępnione na wolnych licencjach, umożliwiających bezpłatny dostęp, wykorzystanie, dostosowywanie oraz dalsze rozpowszechnianie danego materiału bez żadnych ograniczeń. Wolne licencje oparte są na istniejącej definicji własności intelektualnej, która została określona przez odpowiednie konwencje międzynarodowe; uznają one autora danego zasobu.”
Otwarte Zasoby Edukacyjne mogą przyjmować formę tekstów pisanych i mówionych, zdjęć, nagrań, radiowych i telewizyjnych, animacji i innych filmów wideo, testów quizów czy gier lub kodów źródłowych. Spotykane są w wersji elektronicznej chociaż nie jest to warunkiem koniecznym.
Koncepcja Otwartych Zasobów Edukacyjnych została rozwinięta przez Davida Wileya, który określił, że Otwarte Zasoby Edukacyjne muszą spełniać zasadę 5R:
- Reuse - ponownego wykorzystania zasobu w dowolny sposób,
- Revise - adaptacji, dostosowania i modyfikacji, np. przetłumaczenia zasobu
- Remix - łączenia oryginalnych treści lub ich modyfikacji z innymi OZE w celu stworzenia nowej jakości (np. mashup)
- Redistribute - rozpowszechniania kopii oryginału lub zmodyfikowanej, zremiksowanej treści i dzielenia się nimi (np. opublikowanie kopii zasobu w sieci do dowolnego pobierania przez innych)
- Retain - tworzenie własnych zasobów i zapewnienie ich obecności w sieci
Technologiczna i finansowa bariera uniemożliwiająca powszechny dostęp do treści w cyfrowym publikowaniu naukowym.
To inicjatywa publikowania w zgodzie z ideą Open Access, która została uruchomiona we wrześniu 2018 r. Plan S jest wspierany przez „cOAlition S”, międzynarodowe konsorcjum podmiotów finansujących badania. Plan S wymaga, aby od 2021 r. publikacje naukowe wynikające z badań finansowanych z dotacji publicznych były zamieszczane w czasopismach lub platformach zapewniających Otwarty Dostęp.
(ang. Data Management Plan) to dokument opisujący czynności wykonywane na każdym etapie pracy z danymi badawczymi. DMP powinien powstać już na wstępnym etapie badań naukowych. Jest on coraz częściej wymagany przez instytucje i agencje przyznające środki finansowe na badania naukowe (Narodowe Centrum Nauki, Komisja Europejska, Economic and Social Research Council, Natural Environmental Research Council).
Ostateczna wersja publikacji po recenzjach i pracach redakcyjnych, ale jeszcze przed publikacją. Od wersji wydawniczej - już opublikowanej w czasopiśmie, różni się tym, że nie posiada jeszcze specyficznej dla danego czasopisma szaty graficznej (oznaczeń i formatowania wydawcy). Jest zrecenzowaną wersją publikacji naukowej przygotowaną do opublikowania.
Uprawnienia niezbywalne i nieograniczone w czasie, które posiada tylko twórca i służą ochronie więzi twórca-jego utwór.
Zbywalne i ograniczone w czasie uprawnienia, dotyczące korzystania i rozporządzania utworem na wszelkich polach eksploatacji oraz wynagrodzenia z tego wynikającego.
Na podstawie prawa autorskiego majątkowego twórca ma cywilne prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym. Można się go zrzec na rzecz innego podmiotu. Wówczas mamy zazwyczaj do czynienia z umową o przeniesienie praw autorskich majątkowych bądź umową licencyjną. Dopuszczalne są również inne rodzaje umów m.in. darowizna czy umowa kupna-sprzedaży. Jest dziedziczne, w związku z czym może zostać przeniesione na inny podmiot testamentem bądź drogą dziedziczenia ustawowego. Prawo to wygasa po 70 latach od śmierci autora (bądź ustalonej daty, która wynika z pewnych okoliczności np. zaginięcia czy niepewnej daty zgonu), w związku z czym utwór przechodzi do domeny publicznej. W przypadku dzieł zbiorowych czas liczony jest od najpóźniejszej daty. Ten okres ochrony liczy się od ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym doszło do zgonu autora. W przypadku naruszenia autorskiego prawa majątkowego strona poszkodowana tj. twórca bądź dysponent prawa majątkowego może żądać odszkodowania pieniężnego, zaprzestania naruszenia oraz zlikwidowania jego skutków.
Wstępna wersja publikacji jeszcze przed recenzją i pracą redakcyjną.
To ogólnodostępna międzynarodowa baza danych skupiająca podstawowe informacje (jednostka odpowiedzialna, data powstania) dotyczące repozytoriów instytucjonalnych promująca Open Access.
Elektroniczny system, w którym są gromadzone, archiwizowane oraz udostępniane artykuły, zbiory danych oraz inne obiekty w postaci cyfrowej. Treści znajdujące się w repozytorium opatrzone są metadanymi, które opisują je w sposób umożliwiający indeksację oraz wyszukiwanie. Można wyróżnić różne typy repozytoriów m.in. instytucjonalne, które gromadzą materiały (zarówno niepublikowane jak i opublikowane), które powstały w wyniku działalności pracowników jednej instytucji bądź też dziedzinowe, które zbierają treści związane z określoną dziedziną nauki bez względu na miejsce ich powstania.
Elektroniczny system, w którym są gromadzone, archiwizowane oraz udostępniane zbiory danych w postaci cyfrowej. Treści znajdujące się w repozytorium opatrzone są metadanymi, które opisują je w sposób umożliwiający indeksację oraz wyszukiwanie. Można wyróżnić różne typy repozytoriów m.in. instytucjonalne, które gromadzą materiały powstałe w wyniku działalności pracowników jednej instytucji bądź też dziedzinowe, które zbierają treści związane z określoną dziedziną nauki bez względu na miejsce ich powstania. Instytucjonalnym repozytorium danych badawczych jest np. tworzony na Politechnice Gdańskiej MOST Wiedzy Open Research Data Catalogue.
Stanowią archiwum publikacji przedstawicieli określonego obszaru wiedzy (np. Arxiv, CogPrints).
Cyfrowe archiwum gromadzące i rozpowszechniające dorobek intelektualny danej społeczności naukowej (uczelni lub instytutu badawczego, np. Repozytorium MOST PG, DSpace@MIT). Treści w tym archiwum mają charakter naukowy, kumulacyjny, są dostępne w trybie otwartym. Repozytorium instytucjonalne to również zespół usług, które uczelnia/instytut oferuje członkom swojej społeczności np. zarządzanie i upowszechniane cyfrowych dokumentów tworzonych przez instytucję i jej członków, wraz z długoterminowym zabezpieczeniem danych.
Są tworzone dla naukowców chcących udostępniać swój dorobek w otwartym dostępie, których macierzyste uczelnie nie prowadzą repozytorium instytucjonalnego (np. CeON, ZENODO).
Jeden z naukowych serwisów społecznościowych skierowany do naukowców wszystkich dyscyplin (academic social networks). ResearchGate umożliwia m.in. samodzielne archiwizowanie tekstów (ang. self-archiving). Serwis używany jest także przez większość naukowców, jako „skrzynka kontaktowa” do budowania relacji zawodowych, „podglądania” tego, co robi konkurencja oraz zamieszczania i dzielenia się swoimi publikacjami (zgodnie z obowiązującym prawem).
(ang. self-archiving) to proces samodzielnego zamieszczania materiałów o charakterze naukowym w repozytoriach o otwartym dostępie w postaci e-printów. Jest jedną z dróg publikowania według idei Open Access, nazywany zieloną drogą (ang. Green Open Access). Proces zamieszczenia materiałów piśmienniczych wsparty jest wprowadzeniem przez autora metadanych opisu obiektu i poparcia zgodą autorską na ich udostępnienie. Stanowi człon autoarchiwizacji, czyli terminu odnoszącego się w sposób szerszy do cyfrowych materiałów piśmiennych i niepiśmiennych o charakterze naukowym, edukacyjnym i materiałów wspomagających.
Autor może dokonać samoarchiwizacji jeśli znajduje się w posiadaniu wymaganych praw majątkowych do utworu. Prawa te można utracić tylko poprzez przekazanie autorskich praw majątkowych do artykułu lub udzielenie licencji wyłącznej. Wydawnictwo może też nakładać pewne ograniczenia, np. pozwolenie na archiwizację tylko w repozytorium instytucjonalnym bądź nałożenie czasowego embarga na artykuł. Istnieją specjalne bazy danych, które udostępniają informacje dotyczące warunków samoarchiwizacji, jak np. SHERPA/RoMEO.
To międzynarodowa baza informacji o polityce wydawców. Czasopisma znajdujące się w bazie szczegółowo określają prawa autorów i czytelników do ponownego wykorzystania dokumentów typu preprint i postprint, oraz wersji wydawniczych (z szatą graficzną czasopisma/wydawcy). Baza jest pomocna dla autorów w zrozumieniu skomplikowanych zagadnień prawnych, jednocześnie pozwala wydawcy na zaprezentowanie się w prestiżowej grupie otwartych czasopism naukowych.
Termin związany z procesem recenzji artykułu. Oznacza on, że autor/autorzy publikacji nie znają tożsamości recenzentów. Natomiast recenzentom artykułu, który podlega procesowi recenzji, znana jest zarówno tożsamość jaki i afiliacja autora danego artykułu. Zasada single–blind peer review jest tradycyjnym modelem procesu recenzji artykułów naukowych.
Akronim od słów z języka angielskiego: Science, Technology, Engineering, Mathematics (Nauka, Technologia, Inżynieria, Matematyka). Określenie to jest używane jako skrót wszystkich dziedzin nauki związanych z rozwojem technologicznym. Używa się je często podkreślając konieczność edukacji społeczeństwa, a w szczególności młodzieży, w kierunkach nauk ścisłych i technicznych.
Umowa, w myśl której licencjobiorca nie ma wyłącznego prawa do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji. Udzielając tej licencji, zezwala się na niezależne wykorzystywanie utworu przez wiele osób lub instytucji. Udzielenie wydawcy licencji niewyłącznej gwarantuje twórcy dalszą możliwość publikowania np. w Internecie oraz udzielania licencji innym podmiotom lub instytucjom. Tego typu licencjami są m.in. licencje Creative Commons.
Umowa, w myśl której licencjobiorca ma wyłączne prawo do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji, a licencjodawca nie może udzielić licencji nikomu innemu na korzystanie z utworu w określonym w umowie okresie. Przekazuje się w niej prawa do publikowania na wyszczególnionych polach eksploatacji wyłącznie tej instytucji, z którą podpisuje się umowę. Jeśli chce się zachować możliwość udostępnienia swojej publikacji w otwartym dostępie, musi się wymóc takie zobowiązanie na instytucji, której udziela się licencji (czyli z którą podpisuje się umowę).
Wynik odtwórczej działalności naukowej lub artystycznej człowieka. Utwór zależnym to utwór opracowany. Przykładami opracowania są m.in. tłumaczenie, przeróbka i adaptacja.
Wersja artykułu opublikowana na stronie wydawcy, zawierająca określoną dla danego czasopisma szatę graficzną.
