Ogólna zasada dotycząca udostępniania danych badawczych brzmi: Dane powinny być tak otwarte, jak to możliwe i na tyle zamknięte, na ile to jest konieczne.
Dane badawcze najczęściej udostępniane są w postaci tzw. datasetów, czyli zbiorów stanowiących pewną odrębną całość i zawierających dane powiązane z jedną publikacją, projektem naukowym, bądź eksperymentem. Aby pomóc naukowcom w odpowiednim przygotowaniu oraz udostępnianiu danych badawczych sformułowano zasady FAIR.
FAIR to akronim czterech angielskich przymiotników opisujących to, jakie powinny być dane badawcze:
Findable – Możliwe do odnalezienia
- zbiór danych opatrzony jest metadanymi, które umożliwiają odnalezienie tego zbioru zarówno przez ludzi jak i programy komputerowe,
- do zbioru przypisany jest unikalny identyfikator (np. DOI), który stanowi jednocześnie element metadanych opisujących ten zbiór,
- metadane są indeksowane w ogólnodostępnych bazach danych umożliwiających ich przeszukiwanie.
Accessible – Dostępne
- dostęp do zbioru danych, a przynajmniej do metadanych, możliwy jest bezpośrednio poprzez unikalny identyfikator i nie wymaga dodatkowych narzędzi ani oprogramowania,
- metadane są zawsze dostępne, nawet jeśli sam zbiór danych został już usunięty lub przeniesiony.
Interoperable – Interoperacyjne
- dane oraz metadane są dostarczone w formacie zapewniającym łatwy odczyt i przetwarzanie zarówno przez ludzi jak i komputery,
- zbiory danych i metadane je opisujące zawierają odnośniki do innych powiązanych z nimi zbiorów.
Reusable – Możliwe do ponownego użycia
- metadane zawierają liczne atrybuty dokładnie opisujące zbiór danych i uławiające użytkownikom określenie ich przydatności dla ich własnych badań,
- zbiór danych zawiera licencję określającą jednoznacznie warunki ponownego wykorzystania i przetwarzania danych,
- metadane wyraźnie określają autora oraz miejsce powstania danych,
- metadane są skonstruowane według ogólnie przyjętych standardów specyficznych dla danej dyscypliny oraz rodzaju danych.
Nie są to sztywne zasady, a raczej wytyczne do właściwej pracy z danymi. Zasady FAIR zostały stworzone i są w dalszym ciągu rozwijane przede wszystkim po to, aby uczynić dane dostępnymi zarówno dla użytkowników jak i oprogramowania komputerowego przeszukującego bazy danych bez udziału człowieka.
Czy wiesz, że...
Zasady FAIR są wciąż rozwijane i doprecyzowywane przez międzynarodową społeczność. Inicjatywa GO FAIR organizuje spotkania i warsztaty z zakresu wprowadzania zasad FAIR. Jedną z takich inicjatyw są np. warsztaty „Metadata 4 Machines” gdzie naukowcy pracują nad możliwością stworzenia metadanych, które będą w najlepszy sposób zrozumiałe dla programów komputerowych.