W poszukiwaniu ideału nauczyciela akademickiego – perspektywa motywacji studentów i nauczycieli w procesie edukacyjnym. Wnioski z 1. edycji programu eduSHARE. Cz. 1 | Politechnika Gdańska

Podczas Święta Dydaktyki zaprezentowano programy, konkursy, inicjatywy i szkolenia, w ramach których wykładowcy naszej uczelni mogą realizować swoje dydaktyczne pasje przy organizacyjnym i merytorycznym wsparciu Centrum Nowoczesnej Edukacji. Podsumowano osiągnięcia i sukcesy nauczycieli akademickich oraz przybliżono edukacyjne projekty realizowane przez wykładowczynie i wykładowców Politechniki Gdańskiej. Jednak najważniejszym i najbardziej emocjonującym punktem programu Święta Dydaktyki było ogłoszenie wyników pierwszej edycji programu eduSHARE.

Czym jest eduSHARE?

Program eduSHARE powstał z inicjatywy Centrum Nowoczesnej Edukacji. Został stworzony jako program cykliczny, wznawiany każdej wiosny po to, aby doceniać i wyróżniać najlepsze wykładowczynie i najlepszych wykładowców Politechniki Gdańskiej, promować najbardziej inspirujące praktyki w dydaktyce akademickiej, ale także po to, aby przybliżać społeczności uczelnianej najbardziej charyzmatyczne osobowości dydaktyczne naszej uczelni. Kto jednak wie najlepiej, którzy z wykładowców i wykładowczyń najlepiej pełnią swoją rolę, najbardziej inspirują i motywują do nauki i w najciekawszy sposób przekazują wiedzę? Oczywiście – są to studenci i studentki. I to właśnie społeczność studencka zgłasza kandydatów i kandydatki do nagrody w eduSHARE, wskazując najlepszych jej zdaniem nauczycieli poprzez wypełnienie specjalnego kwestionariusza. Nadzór merytoryczny nad programem sprawuje prorektor ds. kształcenia, a organizatorem jest Centrum Nowoczesnej Edukacji.

Jednak eduSHARE nie jest plebiscytem, w którym liczy się liczba zgłoszeń. Program opiera się na dostrzeganiu, docenianiu, podziękowaniu i dzieleniu się. To niejako system motywacyjny doceniający nauczycieli akademickich, zaś studentkom i studentom dający możliwość wyróżnienia i podziękowania tym wykładowczyniom i wykładowcom, którzy najbardziej angażująco i najskuteczniej pomagają w zdobywaniu wiedzy i umiejętności, którzy inspirują i przyciągają do siebie. Cel eduSHARE – zawarty w nazwie programu – to także, a może przede wszystkim – dzielenie się. Dzielenie się pomysłami na jak najciekawsze sposoby prowadzenia zajęć, inspirowanie innych nauczycieli, jak angażować i motywować studentów do pracy, jak budzić w nich zapał do nauki i studiowania. Aktualnie trwają prace nad minireportażami przybliżającymi sylwetki laureatek i laureatów pierwszej edycji programu, ich filozofię uczenia i stosowane przez nich metody dydaktyczne. Jesteśmy przekonani, że dzielenie się w środowisku akademickim najlepszymi praktykami edukacyjnymi będzie przyczyniać się do budowania relacji między nauczycielami, stałego podnoszenia jakości zajęć dydaktycznych oraz doskonalenia kwalifikacji i rozwijania kompetencji przez nauczycieli akademickich, a to z kolei będzie prowadzić do wzmacniania pozytywnego wizerunku Politechniki Gdańskiej i jej rozwoju.

W poszukiwaniu nauczyciela idealnego

Do eduSHARE może zostać zgłoszony każdy pracownik dydaktyczny i badawczo-dydaktyczny, doktorant PG, profesor z zagranicy wizytujący uczelnię oraz każda osoba zatrudniona do prowadzenia zajęć objętych programem studiów na podstawie umowy cywilno-prawnej. Jak już było wspomniane, nauczycieli do programu zgłaszają studenci, którzy dzięki temu mają szansę wyróżnić swoich ulubionych „superwykładowców”. Zgłaszając wykładowczynię lub wykładowcę do programu, studenci wypełniają kwestionariusz, w którym uzasadniają swój wniosek, odpowiadając na trzy otwarte pytania:

• Co sprawia, że osoba, którą zgłaszasz, jest wyjątkową wykładowczynią / wyjątkowym wykładowcą?
• W jaki sposób ta osoba motywuje Ciebie i innych studentów do uczenia się?
• W jaki sposób sprawia, że zajęcia są interesujące i angażujące?

W ostatnim punkcie kwestionariusza zgłaszający wybierają pięć (spośród 25) określeń, które w najlepszy sposób charakteryzują zgłaszanego nauczyciela: autorytet, lider, mentor, charyzmatyczny, dbający, doskonalący się, eksperymentujący, empatyczny, entuzjasta, inspirujący, intrygujący, kreatywny, motywujący, nieszablonowy, otwarty, pomysłowy, poszukujący, przyjacielski, przyjazny, tolerancyjny, uważny, włączający, wszechstronny, wyjątkowy, zaangażowany. Studenci mogą zaproponować także własne określenia, jeśli wśród zaproponowanych nie znajdą adekwatnych.

Pomysł na „otagowanie” nominowanych nauczycieli wziął się z potrzeby zidentyfikowania cech „wykładowcy idealnego”, aby móc odpowiedzieć na pytanie, jakich cech poszukują studenci u swoich przewodników po świecie wiedzy i nauki. Dlatego symbolem graficznym programu stał się znak # (hash), przy pomocy którego oznacza się i porządkuje dane poprzez tworzenie hasztagów (czyli słów poprzedzonych znakiem #). Warto dodać, że nagrody, jakie otrzymują laureaci, to złocone przypinki i mosiężne statuetki w formie znaku #.

Odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu, w tym „otagowanie” nauczycieli wybranymi określeniami, pozwalają na uchwycenie cech osobowości, preferowanych metod uczenia, motywowania do nauki, sposobów komunikacji, jakich studenci poszukują u swoich wykładowców. Wskazane cechy i charakterystyki zgłaszanych wykładowców umożliwiają stworzenie obrazu idealnego nauczyciela – idealnego według studentów i studentek. Takiego, którego będą mogli nazywać swoim mentorem, autorytetem czy liderem. Uchwycenie cech „superwykładowcy” jest bardzo cenną wiedzą, pozwalającą na lepsze rozumienie wzajemnych relacji pomiędzy studentami a wykładowcami, wzajemnych wpływów oraz oczekiwań, a także zidentyfikowanie kompetencji metodycznych i dydaktycznych, które powinny być rozwijane przez nauczycieli, aby tworzyć odpowiednie warunki efektywnego uczenia się.

Jest tu dla nas. Obraz motywującego nauczyciela oczami studentów

Na podstawie ankiet studentów, którzy nominowali nauczycieli akademickich do programu eduSHARE, można określić profil nauczyciela akademickiego, który najlepiej motywuje i wspiera podopiecznych w rozwoju. Takich nauczycieli wyróżnili studenci i studentki Politechniki Gdańskiej. W zachowaniu wykładowcy studenci doceniają postawę wzajemnego szacunku, spokój, uśmiech i pogodne usposobienie. Entuzjazmem, pasją do wykładanej problematyki i pogodą ducha nauczyciel motywuje studentów i studentki do działania. Motywujący nauczyciel rozumie różnorodne potrzeby i style uczenia się studentów, co pozwala mu odpowiednio dostosować metody dydaktyczne. Wykorzystując skuteczną komunikację i umiejętności interpersonalne, skraca dystans, buduje i dba o dobre relacje ze studentami, wzbudzając zaufanie i szacunek. Traktuje studentów i studentki sprawiedliwie bez względu na płeć, rasę i narodowość.

Studenci zauważają zaangażowanie nauczyciela akademickiego w rzetelne i sumienne wykonywanie swojej pracy, prowadzenie zajęć, konsultacji, ocenianie. Nauczyciel akademicki wspierający studentów i studentki w rozwoju przekazuje wiedzę w sposób praktyczny, zajęcia odbywają się w przyjemnej atmosferze. Akcentują oni przy tym jego pasję i charyzmę. Przyjazny i serdeczny wobec studentów, zachęca do otwartej komunikacji, interakcji i współpracy.

Nauczyciel, który jest dla swych podopiecznych inspirujący, prowadzi zajęcia w sposób uporządkowany, koncentrując uwagę studenta na samodzielnym poszukiwaniu odpowiedzi i rozwiązań, zachęca do korzystania z dodatkowych materiałów, tworzenia własnych projektów: Zaciekaw się i naucz się sam.

Studentów i studentki motywują zajęcia prowadzone poprzez zadawanie otwartych pytań i prowadzenie swobodnych dyskusji, które pozwalają utrzymywać uwagę i zaangażowanie. Nauczyciel motywujący studenta potrafi uprościć skomplikowane koncepcje tak, aby były one łatwe do zrozumienia, podaje najnowsze przykłady i zastosowania, analizuje ze studentami i studentkami przypadki, które zna z własnego doświadczenia. Dzieli się obserwacjami i wynikami z projektów, w których uczestniczy. Sięga po dodatkowe informacje i ciekawostki. W trakcie zajęć stosuje angażujące metody nauczania od pracy w grupach po filmy i klocki LEGO. Stawia intrygujące tezy, wywołuje ciekawą i rozwijającą wymianę zdań z uczestnikami zajęć. Dobrze radzi sobie z trudnymi, podchwytliwymi pytaniami studentów i studentek.

Motywujący nauczyciel akademicki jest wyrozumiały i wymagający. Dla studentów i studentek mobilizujące jest stawianie wymagań i wysokie oczekiwania, o ile wcześniej nauczyciel pokazał swoje zaangażowanie i pasję. Potrafił zainteresować przedmiotem, stworzył warunki do systematycznej pracy, zrozumienia, poznawania w atmosferze współpracy i chęci poszukiwania wiedzy, eksperymentowania, „bawienia się” nauką.

Relacje student–nauczyciel

W przyjaznym środowisku uczenia się student ma poczucie, że buduje relacje z kimś wyjątkowym i pozytywnie nastawionym do studentów i życia. Co zyskuje w tej relacji?

• Poczucie bycia partnerem w procesie edukacyjnym.
• Satysfakcję z własnego rozwoju.
• Przyjemność z uczestniczenia w zajęciach, bo jest inspirowany i zaskakiwany przez nauczyciela.
• Wsparcie merytoryczne i autonomię w wykonywaniu zadań.

Studenci i studentki, nominując najlepszych ich zdaniem wykładowców do programu eduSHARE, docenili nauczycieli akademickich dostępnych w trakcie zajęć – takich, którym można zadać pytanie, przedstawić swoje zdanie, dyskutować, sprzeczać się, a po zajęciach – nadal utrzymywać kontakt poprzez konsultacje czy wymianę e-maili. To jeszcze wzmacnia przekonanie studentów, że są ważni w tej relacji. Jak wiadomo, lepiej i trwalej uczymy się w bezpiecznym środowisku społecznym, a w dużej mierze za stworzenie takiego środowiska jest odpowiedzialny nauczyciel.

Zachęcając do samodzielnego myślenia poprzez aktywizujące metody uczenia się, zadawanie ciekawych pytań czy pobudzając do dyskusji, nauczyciel akademicki pomaga z wielu informacji budować wiedzę i utrwalać ją poprzez wielokrotne przekształcanie w kolejnych powtórzeniach, np. w zadaniach, projektach, w kolokwiach czy pracach zaliczeniowych. Student i studentka mają świadomość celowości zajęć, rozumieją, jakie zastosowanie ma wiedza, którą uzyskują, bo uczą się poprzez praktyczne przykłady i doświadczanie. Ma to konsekwencje w dłuższej perspektywie czasu – według ankietowanych wpływa na ich dalsze wybory zawodowe.

Studentów i studentki motywuje sprawiedliwy system oceniania, jasne kryteria i zakres problematyki, który wcześniej poznali na zajęciach. Motywację wydaje się wspierać punktacja za dodatkowe aktywności studentów w trakcie zajęć. Oceny czy punkty to motywacja zewnętrzna, mniej trwała od motywacji wewnętrznej, polegającej przede wszystkim na budowaniu własnego zaangażowania, wewnętrznej potrzeby rozwoju i związanych z tym przyjemnych emocji, które napędzają do dalszego zgłębiania wiedzy. Optymalnie jest, jeśli obie motywacje się uzupełniają. Świadomy tego nauczyciel akademicki wie, jak zarządzać energią studentów, by sięgali po to, co dla nich ważne i czuli się zmotywowani. Dobrą praktyką łączenia motywacji zewnętrznej i wewnętrznej jest wpływ studentów na formę i kształt zaliczenia, taki przykład pojawił się w kilku wypowiedziach studentów nominujących nauczycieli do programu eduSHARE. Inny przykład to wymagające egzaminy, przypominające rozwiązywanie problemów naukowych w artykułach.

Studenci i studentki zauważają i doceniają dodatkowe działania nauczyciela akademickiego:

• Organizuje dodatkowe aktywności poza zajęciami i tworzy społeczność zainteresowanych studentów.
• Ma poczucie humoru, żartuje w trakcie zajęć.
• Stara się pomóc, nawet jeśli kierowane prośby nie dotyczą jego przedmiotu.
• Wita studentów „z otwartymi ramionami” na konsultacjach.
• Przygotowuje dodatkowe materiały, organizuje wycieczki, spotkania z praktykami.
• W slajdach wstawia memy, filmiki.
• Nagrywa materiały edukacyjne na kanale na YouTube i Spotify, z których można korzystać, uzupełniając wiedzę.
• Poza zajęciami jest również zainteresowany i pomocny w innych studenckich sprawach.
• W ekspresowym tempie odpisuje na maile.
• Pamięta imiona wszystkich osób w grupie.

Powyższa analiza, przygotowana na podstawie wniosków z pierwszej edycji programu eduSHARE, dotyczyła motywacji do uczenia się studentów i studentek – bezpośrednich odbiorców procesów edukacyjnych. Motywacje te prowadzi i rozwija nauczyciel akademicki. Nie działa to jednak tylko w jedną stronę: wzajemny wpływ relacji nauczyciel–student napędza motywację wewnętrzną samego nauczyciela, o czym napiszemy więcej w następnym numerze „Pisma PG”.

Małgorzata Kostrzewska
malgorzata.kostrzewska@pg.edu.pl        

Grażyna Knitter
grazyna.knitter@pg.edu.pl