Złota Księga Politechniki Gdańskiej. Pionierzy Politechniki Gdańskiej urodzeni w 1904 roku | Politechnika Gdańska

Inaugurując cykl, w „Piśmie PG” nr 2/2024 opisaliśmy w zarysie Złotą Księgę Politechniki Gdańskiej, przybliżającą honorowane wybitne postaci związane z naszą Alma Mater. Księgę tworzą pionierzy PG, byli rektorzy uczelni, osoby wyróżnione tytułem doktora honoris causa, honorowego profesora PG czy osobowości PG, profesorowie emeritus i honorowi profesorowie emeritus, a także dla podkreślenia zasług dla nauki polskiej pracownicy naukowi szczycący się tytułem członka Polskiej Akademii Nauk, laureata Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza, pracownicy naukowi i absolwenci pracujący na rzecz gospodarki i społeczeństwa legitymujący się uznanym dorobkiem zawodowym przynoszącym wymierne efekty gospodarce. We wspomnianym numerze „Pisma PG” przedstawiliśmy także pierwszą z sylwetek z grona profesorów uczelni urodzonych w 1904 roku, mianowicie prof. Franciszka Otto.

W kolejnym numerze „Pisma PG” zaprezentowaliśmy sylwetki profesorów Kazimierza Kopeckiego, Arkadiusza Piekary oraz Piotra Ciechanowicza. Wreszcie bieżący numer przypomina sylwetki profesorów Wacława Balcerskiego, Jarosława Nalaszkiewicza, Stefana Porębowicza i Franciszka Wichrzyckiego.

Prof. Wacław Balcerski

Wacław Balcerski urodził się 18 sierpnia 1904 roku w Skierniewicach. W 1913 roku przeniósł się wraz z rodziną do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie od klasy wstępnej do piątej uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego. Od 1919 roku kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie, którą przerwał w 1920 roku, biorąc udział jako ochotnik w wojnie polsko-radzieckiej. W 1922 roku zdał maturę
i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej. Podczas studiów odbywał praktyki zawodowe, między innymi jako technik w firmie budowlanej Martens i Daab w Warszawie (1927–1929). W latach 1931–1932 służył w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie. 1 stycznia 1934 roku został awansowany na stopień podporucznika rezerwy. 27 czerwca 1934 roku otrzymał dyplom inżyniera w dziedzinie budowy dróg wodnych.

Do końca 1934 roku pracował jako statyk konstruktor nad projektem pochylni okrętowej dla Marynarki Wojennej w Gdyni. Od 15 stycznia do 31 marca 1935 roku był zatrudniony na stanowisku referenta Wydziału Technicznego Funduszu Pracy w Warszawie. 1 kwietnia 1935 roku rozpoczął pracę w Biurze Dróg Wodnych Ministerstwa Komunikacji. Początkowo pracował jako projektant i organizator budowy zbiornika w Rożnowie, a od 1 lipca 1935 roku objął kierownictwo Sekcji Technicznej i funkcję zastępcy kierownika budowy. Jako porucznik rezerwy (od 19 marca 1939 r.) został 28 sierpnia 1939 roku powołany na ćwiczenia rezerwy do 6. Batalionu Saperów w Brześciu nad Bugiem. We wrześniu 1939 roku znalazł się w grupie generała Franciszka Kleeberga. 6 października 1939 roku wzięty do niewoli, uciekł z obozu przejściowego do Rożnowa, gdzie pod niemiecką administracją podjął pracę w nadzorze budowy zapór w Rożnowie i Czchowie jako referent techniczny w Talsperenneubauamt Rożnów. W czasie ewakuacji Niemców z Rożnowa w drugiej połowie 1944 roku ukrył wraz z personelem budowy większość dokumentów i urządzeń, dzięki czemu już 18 stycznia 1945 roku uruchomiono elektrownię. Stał na jej czele do 31 stycznia 1946 roku, gdy został służbowo przeniesiony do Warszawy na stanowisko inspektora w Departamencie Dróg Wodnych Ministerstwa Komunikacji, gdzie do 1 września 1949 roku pełnił ponadto funkcje referenta spraw powodziowych i przewodniczącego Sekcji Technicznej Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego, a później naczelnika kolejno wydziałów: Zbiorników, Projektów i Planowania.

W 1946 roku został zaproszony przez prof. Karola Pomianowskiego na Politechniką Gdańską, gdzie objął stanowisko profesora kontraktowego statyki budowli, wytrzymałości i konstrukcji inżynierskich na Wydziale Architektury. Po roku został kierownikiem Katedry Budownictwa Wodnego Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej PG. We wrześniu 1949 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego tej katedry. Będąc w latach 1949–1951 prodziekanem Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej, doprowadził do wydzielenia z niego Wydziału Budownictwa Wodnego (12 marca 1952 r.).

Pełniąc od 1952 roku funkcję dziekana nowego wydziału, zajmował się zarazem doradztwem i pracami zleconymi przez Ministerstwo Komunikacji, Państwową Komisję Planowania Gospodarczego, Centralny Zarząd Energetyki i Ministerstwo Oświaty. W latach 1952–1958 był sekretarzem Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, następnie w latach 1956–1960 piastował godność rektora PG. W latach 1957–1961 był także posłem na Sejm PRL, członkiem sejmowych komisji: Gospodarki Morskiej i Żeglugi oraz Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. W 1964 roku został mianowany profesorem zwyczajnym.

Poza pracą na uczelni zaangażowany był w powstawanie na różnych etapach niemal wszystkich obiektów polskiego budownictwa wodnego: Porąbka, Goczałkowice, Przewóz, Brzeg Dolny, Czorsztyn, Dębe, Koronowo, Włocławek, Solina, Żydowo, Porąbka-Żar, Żarnowiec, Młoty, a wcześniej Rożnów i Czchów.

W 1949 roku sporządził „Perspektywiczny plan gospodarki wodnej”, dokument aktualny do dziś, rozszerzony na podstawie jego badań w latach 1952–1958 w Komitecie Gospodarki Wodnej Prezydium PAN. Zorganizował wówczas pracę zespołową ok. 250 naukowców wielu branż. Był współautorem i redaktorem podręcznika „Budowle wodne śródlądowe” (1969), nagrodzonego przez Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego.

W latach 1938–1972 wydał ponad 60 prac naukowych i 18 popularnonaukowych. Znakomity pedagog, członek 14 organizacji i towarzystw naukowych, krajowych i zagranicznych (między innymi w latach 1963–1964 prezes GTN), twórca licznych programów studiów, inicjator Parlamentu Studenckiego Zrzeszenia Studentów Polskich, otrzymał wiele odznaczeń i orderów, takich jak: Krzyż Walecznych, Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Zmarł 12 listopada 1972 roku w Gdańsku, gdzie został pochowany na cmentarzu Srebrzysko. W 1988 roku Zespół Elektrowni Rożnów nazwano jego imieniem.

Prof. Jarosław Nalaszkiewicz

Urodził się 21 maja 1904 roku w Czarnominie na Podolu. W 1921 roku otrzymał świadectwo maturalne w Państwowym Gimnazjum im. Marcinkowskiego w Poznaniu i rozpoczął studia w ramach Sekcji Lotniczej Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej. Po ich ukończeniu i półrocznej praktyce w przemyśle lotniczym we Francji otrzymał w czerwcu 1926 roku dyplom inżyniera mechanika grupy lotniczej. Jako stypendysta Ligi Obrony Powietrznej Państwa zapisał się na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Paryskiego, ale zrażony niskim poziomem studiów zrezygnował z nich i podjął dalszą praktykę w fabrykach przemysłu lotniczego (Lorraine i Hispano-Suiza). Po powrocie do kraju od lutego 1927 do sierpnia 1930 roku pracował jako konstruktor w Podlaskiej Wytwórni Samolotów S.A. w Białej Podlaskiej. Następnie do października 1931 roku odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie (w grupie technicznej). Po jej zakończeniu pozostał w Dęblinie na stanowisku cywilnego kierownika Warsztatów Parku Lotniczego Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, gdzie skonstruował parę szybowców doświadczalnych dla aeroklubu, między innymi pierwszy w Polsce szybowiec bezogonowy.

Od 1 maja 1933 roku do marca 1936 roku pracował w Instytucie Technicznym Lotnictwa w Warszawie jako kontroler konstrukcji samolotów z ramienia Ministerstwa Spraw Wojskowych. W tym czasie otrzymał w 1935 roku stopień doktora nauk technicznych Politechniki Warszawskiej. Potem w Lubelskiej Wytwórni Samolotów był kolejno kierownikiem wydziału, prokurentem i III zastępcą dyrektora naczelnego.

Po przeniesieniu się do Warszawy podjął pracę w Państwowych Zakładach Lotniczych w Wytwórni Silników nr 1 na Okęciu i objął kierownictwo tzw. Grupy Obliczeniowej (do rozwiązywania szczególnie trudnych zagadnień naukowych). Równocześnie złożył pracę habilitacyjną pt. „Działanie amortyzacji podwozia”, lecz wybuch wojny zniweczył plany związane z habilitacją. Podczas wojny przebywał najpierw w Pińsku, gdzie chorował. Po powrocie do Warszawy zarabiał na życie, trudniąc się handlem i udzielając lekcji. Wypędzony ze stolicy po klęsce powstania warszawskiego, uciekł w drodze do obozu w Pruszkowie. Podczas tułaczki po okolicy został jednak schwytany w obławie i wywieziony na roboty przy skupie zboża. Po udanej ucieczce ukrył się u gospodarza w Myśliborzu. W Częstochowie, gdzie poszukiwał rodziny, ponownie dostał się w ręce Niemców. Odstawiony do Piły, pracował tam przy naprawie torów kolejowych. W czasie bombardowania uciekł do Myśliborza, gdzie przez cały luty i połowę marca 1945 roku leczył się u dawnych gospodarzy.

Po zameldowaniu się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Koninie, 10 kwietnia 1945 roku został zmobilizowany do Pułku Lotniczego Ćwiczebno-Szkolnego w Radomiu na stanowisko polskiego zastępcy kierownika wyszkolenia. Zwolniony z wojska w stopniu kapitana, rozpoczął pracę na Politechnice Gdańskiej, w Zjednoczeniu Stoczni Polskich, a później jako doradca techniczny w Gdańskim Urzędzie Morskim.

We wrześniu 1948 roku delegowany do Londynu, brał udział (z ramienia Ministerstwa Żeglugi) w Międzynarodowym Kongresie Mechaniki Stosowanej, podczas którego wygłosił dwa referaty. Jego przewód habilitacyjny, przerwany z powodu wojny, został wznowiony na Politechnice Gdańskiej i 21 września 1948 roku zatwierdzony przez Ministerstwo Oświaty. Od 1 stycznia 1949 roku całkowicie poświęcił się pracy na PG, początkowo na stanowisku adiunkta w Katedrze Mechaniki Stosowanej i Stereomechaniki Wydziału Mechanicznego PG, wykładając mechanikę na wydziałach: Mechanicznym, Elektrycznym i Budowy Okrętów. Po podziale Katedry na Katedrę Mechaniki i Katedrę Stereomechaniki objął kierownictwo Katedry Mechaniki. Od 28 maja 1949 roku, już po wyjeździe prof. Maksymiliana T. Hubera, kierował Katedrą i Zakładem Wytrzymałości Materiałów i Wyższych Zagadnień Mechaniki. W 1955 roku został kierownikiem Katedry Mechaniki Ustrojów Okrętowych na Wydziale Budowy Okrętów PG.

31 grudnia 1957 roku opuścił Politechnikę Gdańską, by rozpocząć pracę w Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Zmarł 24 grudnia 1969 roku w Warszawie.

Prof. Stefan Porębowicz

Urodził się 14 grudnia 1904 we Lwowie. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczęszczał w latach 1914–1915 do gimnazjum ogólnokształcącego w Zakopanem, następnie w Warszawie i do gimnazjum realnego we Lwowie. Po zdaniu matury w 1922 roku zapisał się na Wydział Architektury Politechniki Lwowskiej (PL).  
W 1928 roku pogłębiał studia przez trzy miesiące w Szkole Architektury Uniwersytetu w Cambridge oraz przez dwa miesiące w bibliotece British Museum w Londynie. W roku akademickim 1928/1929 został młodszym asystentem Katedry Budownictwa Utylitarnego Wydziału Architektury PL, od 1930/1931 był starszym asystentem, a od 1935/1936 adiunktem. 10 kwietnia 1930 roku obronił pracę dyplomową pt. „Projekt hali targowej” i otrzymał stopień inżyniera architekta z odznaczeniem. Pracę zawodową rozpoczął we Lwowie w biurach architektonicznych prof. Klimczaka, inż. Śliwińskiego i prof. Hinkiewicza. Jako wolno praktykujący architekt projektował i nadzorował budowy dla instytucji państwowych, samorządowych i osób prywatnych. W 1938 roku w Bibliothèque Nationale w Paryżu zbierał materiały do historii szpitalnictwa.

We wrześniu 1939 roku, po zajęciu Lwowa przez wojska radzieckie, został zesłany na Syberię. Po powrocie stamtąd w 1940 roku władze radzieckie mianowały go docentem Lwowskiego Instytutu Politechnicznego (dawniej Politechniki). Po zamknięciu uczelni przez Niemców w czerwcu 1941 roku brał udział w tajnym nauczaniu na kursach akademickich w latach 1941–1943. Później przebywał w Ojcowie i Krakowie, gdzie opracowywał materiał do historii budownictwa szpitalnego. Od stycznia 1945 roku pracował w Państwowym Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Budowlanych jako projektant, kierownik budowy i nadzoru. W październiku tegoż roku został wysłany do Wrocławia, by organizować tam filię tego przedsiębiorstwa. Od 1 stycznia 1946 roku prowadził we Wrocławiu własne biuro architektoniczne, które zlikwidował we wrześniu 1947. Przebudował wówczas budynek Dresdner Bank i nadzorował budowę. Do stycznia 1948 roku był rzeczoznawcą i inspektorem inwestycji Banku Gospodarstwa Krajowego. Od lutego 1948 roku pracował jako naczelny inżynier Wystawy Ziem Odzyskanych we Wrocławiu, a od maja jako jej dyrektor techniczny i administracyjny.

W maju 1949 roku wyjechał do Warszawy, gdzie w Centralnym Biurze Projektów Architektonicznych i Budownictwa (CBPAiB) opracowywał dokumentację techniczną dla kilku szpitali. Następnie pracował jako konsultant Departamentu Planowania Ministerstwa Zdrowia, stały członek Komisji Projektów Inwestycyjnych
i rzeczoznawca Ministerstwa. Od 1 października 1949 roku został jako zastępca profesora kierownikiem Katedry Budownictwa Utylitarnego
i Przemysłowego Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej (PG). Nadal pracował w CBPAiB, jako konsultant Ministerstwa Zdrowia oraz specjalista w warszawskim Miastoprojektcie. Ten nadmiar zajęć był powodem jego choroby serca w 1952 roku i zahamowania własnych prac projektowych. Pracował wówczas naukowo, przygotowując publikacje pt. „Barwa w budownictwie szpitalnym” oraz „Budownictwo dla celów lecznictwa psychiatrycznego” we Francji, a także artykuły ogłaszane w czasopismach specjalistycznych.

W 1964 roku kierowaną przez niego katedrę na PG przekształcono w Zakład Projektowania Budynków Służby Zdrowia Katedry Projektowania Architektury Miejskiej. Kierował tym zakładem do swego przeniesienia 1 lutego 1968 roku na Politechnikę Warszawską. Zorganizował tam podyplomowe studium projektowania obiektów służby zdrowia, którym kierował do przejścia na emeryturę w 1975 roku.

Dwukrotnie odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, w 1956 roku otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Wśród realizacji jego większych projektów w latach 1930–1939 są szkoły, pensjonat, willa i kościół.

Po wojnie do ważniejszych realizacji projektów jego autorstwa należą: Centralna Poradnia Przeciwgruźlicza w Warszawie, Klinika Pediatrii w Lublinie, stacje krwiodawstwa w Gdańsku, Białymstoku, Opolu i Zielonej Górze, szpitale w Nowej Hucie, Łodzi, Bośni i Sieradzu. Był członkiem Międzynarodowej Unii Architektów, Komisji Służby Zdrowia, delegatem Ministerstwa Zdrowia na międzynarodowe kongresy szpitalnictwa, koordynatorem prac sekcji terenowych architektury służby zdrowia przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Architektów RP i wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Szpitalnictwa.
Choroby i zawały serca ograniczyły jego aktywność zawodową. Zmarł 27 marca 1984 roku w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

Prof. Franciszek Wichrzycki

Urodził się 10 października 1904 roku we wsi Czuhor w guberni podolskiej (dzisiaj Ukraina). W 1922 roku zdał maturę w Gimnazjum Filologicznym im. Jana Zamoyskiego w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Warszawskiej (PW). W 1929 roku odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy w Berezie Kartuskiej, a następnie w plutonie podchorążych rezerwy 1. Batalionu Balonowego w Toruniu. Z uwagi na zły stan zdrowia został z niej wcześniej zwolniony.

W 1930 roku ukończył studia. W trakcie studiów odbył sześć kilkumiesięcznych praktyk: w 1923 roku przy budowie wąskotorowej kolei Ostrowite–Brodnica, w 1924 roku przy budowie ulic miejskich w Zarządzie Miejskim Piotrkowa, w 1925 roku w Dyrekcji Kolei Państwowych w Katowicach, w 1926 roku w firmie Ulen & Comp. w Piotrkowie przy budowie wodociągów i kanalizacji, w 1927 roku w Departamencie Drogowym Ministerstwa Robót Publicznych, jako zastępca kierownika budowy kolei wąskotorowej Skrwilno–Rypin, w 1928 roku w firmie Witold Krassowski i S-ka jako zastępca kierownika budowy papierni Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych Warszawie.

Po uzyskaniu dyplomu pracował od maja 1930 do września 1931 roku w Departamencie Dróg Kołowych Ministerstwa Komunikacji. Od 15 września 1931 do 1 lutego 1938 roku kierował budową nawierzchni Traktu Krakowskiego z Raszyna przez Tarczyn, Groje, Białobrzegi i Jedlińsk, Radom, Szydłowiec, Suchedniów, Traktu Częstochowskiego od Raszyna przez Nadarzyn, Mszczonów, Rawę Mazowiecką do Lubochni, Traktu 1816 od granic powiatu Tczew przez Starogard, Chojnice do granicy niemieckiej oraz na trasie Rumia–Zagórze–Reda–Puck i Reda–Wejherowo do granicy niemieckiej. Od 6 marca 1938 do 5 października 1944 roku był zastępcą szefa budowy i utrzymania dróg kołowych w Afganistanie w Vezerat-e-Fa Wajdeamma (Ministerstwie Użyteczności Publicznej
u inż. Mieczysława S. Okęckiego) w Kabulu. W tym okresie wybudowano między innymi 450 km dróg górskich, 136 mostów i przepustów oraz 3 tunele, lotnisko w Kabulu i kilka domów użyteczności publicznej w innych miastach.

Od 23 listopada 1944 do 5 kwietnia 1945 roku był naczelnikiem Wydziału Autotransportu Prezydium Rady Ministrów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Od 1945 do października 1950 roku pełnił funkcję naczelnika Wydziału Komunikacji Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku. W tym okresie, w 1949 roku, był jednocześnie dyrektorem Państwowej Komunikacji Samochodowej w Warszawie. Od 1 września 1946 roku łączył obowiązki naczelnika z pracą adiunkta i wykładowcy Katedry Budowy Dróg i Robót Ziemnych. W zastępstwie ciężko chorego prof. Mieczysława Okęckiego wykładał roboty ziemne, budowę dróg i ulic. W okresie od października 1947 roku do 31 sierpnia 1951 roku był powołany na kontraktowego zastępcę profesora i kierownika Katedry. Równocześnie prowadził zajęcia w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej NOT.

Mając na uwadze planowaną likwidację kierunku drogowego na uczelni, po zwolnieniu się ze stanowiska naczelnika Wydziału Komunikacyjnego przyjął od 1 listopada 1950 roku pracę przy projekcie metra w Warszawie.

W latach 1957–1958 przebywał w Birmie, pracując w Biurze Pomocy Technicznej Organizacji Narodów Zjednoczonych. W latach 1958–1961 był ekspertem w Komisji Ekonomicznej ONZ dla Azji i Dalekiego Wschodu w Bangkoku (Syjam). W latach 1961–1962 pracował w Centralnym Ośrodku Badań i Rozwoju Techniki Drogowej w Warszawie, w zakładach projektowania dróg i lotnisk, w latach 1962–1969 w Centralnym Zarządzie Dróg Publicznych na stanowisku zastępcy dyrektora ds. budowy i utrzymania dróg, w latach 1970–1972 był kierownikiem zespołu sprawdzającego w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Dróg i Mostów w Warszawie, po czym przeszedł na emeryturę. Otrzymał wiele orderów i odznaczeń, między innymi Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 11 marca 1978 roku w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu Północnym.
*
Teksty na podstawie biogramów zamieszczonych w Złotej Księdze Politechniki Gdańskiej oraz monografii „Pionierzy Politechniki Gdańskiej”. Zdjęcia ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki Politechniki Gdańskiej.

Szczepan Gapiński
szczepan.gapinski@pg.edu.pl