W poszukiwaniu ideału nauczyciela akademickiego – perspektywa motywacji studentów i nauczycieli w procesie edukacyjnym. Wnioski z 1. edycji programu eduSHARE. Cz. 2 | Politechnika Gdańska

Poszukując cech idealnego nauczyciela, analizujemy wzajemny wpływ studentów i wykładowców. Poza głosem studentów, który przedstawiłyśmy w pierwszej części, równie ważna jest perspektywa nauczycieli akademickich. W programie eduSHARE nominowani wykładowcy, podobnie jak studenci, otrzymują kwestionariusz, w którym odpowiadają na pytania związane z pełnioną przez siebie rolą. Brzmią one tak:

• Jak postrzegasz swoją rolę jako nauczyciela akademickiego?
• Co najbardziej motywuje Cię i inspiruje do pracy dydaktycznej?
• Jakie widzisz wyzwania w pracy nauczyciela akademickiego i jak sobie z nimi radzisz?
• W jaki sposób motywujesz studentów do uczenia się?
• W jaki sposób budujesz relacje ze studentami?
• W jaki sposób budujesz przyjazne środowisko uczenia się?

Na podstawie obu kwestionariuszy, studenckiego i nauczycielskiego, powstały kryteria oceny nauczycieli zgłaszanych do eduSHARE, które zostały sformułowane następująco:

• Dostrzega szerszą perspektywę pracy nauczyciela akademickiego.
• Potrafi zaangażować i zmotywować studentów do uczenia się.
• Dba o studentów i wspiera ich nie tylko w sprawach związanych z dydaktyką.
• Buduje przyjazne i bezpieczne środowisko uczenia się i rozwoju.
• Jest autorytetem dla swoich studentów i ma wpływ na ich rozwój.

Można więc założyć, że nauczyciel idealny to ten lub ta spełniający powyższe kryteria. Z kwestionariuszy nauczycieli wyłania się autoportret idealnego wykładowcy, w tym napędzające go motywacje i to, jak postrzega swoją rolę.

Uczmy się! O roli współczesnego nauczyciela akademickiego

Rola nauczyciela akademickiego już od dawna nie sprowadza się tylko do przekazywania wiedzy. Wobec dostępności informacji wykładowca nie jest już jedynym jej źródłem, nie powinien być zatem nadawcą oczekującym od studentów postawy biernych odbiorców tego, co nauczyciel wie i przekazuje. Nauczyciele nominowani w programie eduSHARE podkreślają, jak ważne są dla nich wartości inne niż tylko dydaktyczne w relacji nauczyciel-student. Mówią też o sobie, że są organizatorami przyjaznego, inspirującego środowiska nauki, w którym studenci czują się swobodnie, mogą rozwijać wiedzę i umiejętności, skupiać się na tym, co ich interesuje, eksperymentować z nauką. Prowadzą ze studentami dialog edukacyjno-naukowy, towarzyszą im w procesie uczenia się. Towarzyszenie zakłada wspieranie w poszukiwaniu informacji, ich ocenie i analizie, zachęcanie do interdyscyplinarnego podejścia do nauki, gotowość do dyskusji, wymiany opinii, stawiania pytań, szukania odpowiedzi i rozwiązywania problemów. Co ważne, zakłada się tu aktywność obu stron. Jeden z nauczycieli napisał:
 „Zawsze mówię studentom, że uczenie ich to transakcja wiązana – ja daję im część swojego doświadczenia i wiedzy, ale w zamian otrzymuję równie wiele – nowe doświadczenia, nowe spojrzenia na różnorodne kwestie, różne punkty widzenia, różne rozwiązania, które przeważnie są zaczynem ciekawych dyskusji i które rozwijają mnie jako człowieka i jako nauczyciela”.

Nauczyciel programu eduSHARE najczęściej chce utożsamiać się z rolą doradcy, mentora z pasją. Ciekawa jest metafora nauczyciela jako przewodnika, który zabiera studentów i studentki na intelektualne wycieczki, pomaga w poszukiwaniu właściwych ścieżek, ale też zachęca do schodzenia z utartych dróg oraz towarzyszy młodym ludziom na ostatnim, istotnym etapie podróży ku dorosłości.

Wykładowczynie i wykładowcy uważają, że warto postawić na własny rozwój, śledzenie trendów, najnowszych badań oraz rozwój kompetencji miękkich. Również na autentyczność, poczucie humoru, życzliwość i szacunek wobec studentów, dbałość o jakość relacji ze studentami, słuchanie ich potrzeb, szczególnie w zakresie praktycznego wykorzystania wiedzy naukowej. W ankietach nauczycieli pojawia się przekonanie, że zadaniem nauczyciela akademickiego jest, by kształtować świadomych, zaangażowanych i praktycznie zorientowanych absolwentów, gotowych sprostać wyzwaniom rzeczywistego świata, rozwijać ludzi wrażliwych, otwartych na zmieniający się świat i gotowych zmieniać go na lepsze.

Dalej jest misja: będąc samemu etycznym przykładem, uczyć kompetencji takich jak współpraca, odpowiedzialność, rzetelność, radzenie sobie z trudnościami i wyzwaniami zmiennego środowiska. W wypowiedziach nauczycieli zwraca uwagę wiele pozytywnych przekonań na temat ich pracy dydaktycznej:

• Mam o studentach dobre zdanie i generalnie ich lubię.
• Lubię znać ich [studentów] zdanie. Inspirują mnie.
• Jestem tu dla studentów.
• Sukcesy studentów to moje sukcesy.
• Mamy wspólną frajdę z odkrywania.
• Mam satysfakcję z wykonywanej pracy.
• Praca nauczyciela akademickiego to moja pasja.

Inspirujmy się! Co motywuje nauczycieli akademickich do pracy?

Nauczyciele nominowani do programu eduSHARE zostali zapytani o to, co najbardziej ich motywuje do pracy dydaktycznej. Z odpowiedzi wyłania się kilka motywatorów.

• Wewnętrzna misja i pasja. Dla wielu nauczycieli praca z studentami i studentkami jest realizacją ich wewnętrznej misji – inspirowania, rozwijania ludzi, aby mogli oni spełniać się w życiu zawodowym i zmieniać świat. Większość nauczycieli akademickich w programie eduSHARE podkreślała, że nauczanie jest ich pasją i siłą napędową pracy na Politechnice Gdańskiej.
  „Niezwykle motywujące jest przekonanie, że moje działania mają realny wpływ na przyszłość studentów – widzę, jak nabywają nowe umiejętności, rozwijają zainteresowania i osiągają sukcesy. To również słowa uznania od studentów, kiedy dziękują po zakończonym semestrze za zaangażowanie. To daje mi pewność, że moja praca jest wartościowa i przyczynia się do ich rozwoju. Ogromną inspirację czerpię też z aktywnych dyskusji, w które zaangażowani są studenci. Kiedy widzę, że zainteresowali się tematami poruszanymi na zajęciach i kontynuują rozmowy poza salą, wiem, że udało mi się zaciekawić ich nauką i pobudzić ciekawość intelektualną. Dzięki różnorodności perspektyw i doświadczeń, jakie niosą studenci, ja również mogę uczyć się od nich, co tworzy atmosferę wzajemnego szacunku i współpracy”.
• Satysfakcja z rozwoju studentów. Radość z postępów studentów, zwłaszcza gdy pokonują trudności, sprawia, że praca nauczycieli nabiera głębszego sensu. Obserwowanie, jak studenci zdobywają pewność siebie i nabierają wiary w swoje możliwości, staje się znaczącym akcentem motywacyjnym.
   „W pracy dydaktycznej bardzo motywuje mnie zainteresowanie studentów przekazywaną wiedzą, zadawanie pytań przez studentów podczas zajęć, w czasie przerw, po wykładzie, przez e-mail, przed kolejnym wykładem. Inspirują mnie również prośby studentów o dodatkowe materiały dotyczące zagadnień prezentowanych na wykładzie. Ale chyba najbardziej motywujące jest to, że po wykładach studenci sami zgłaszają chęci wykonywania eksperymentów badawczych w naszym laboratorium i są nad wyraz zaangażowani w doświadczenia w ramach projektów naukowych, właśnie na podstawie zainteresowania tematyką wykładów”.
• Interakcje i inspiracje. Nauczyciele czerpią radość z różnorodności perspektyw i doświadczeń, jakie studenci wnoszą do procesu dydaktycznego.  „Wspólne działania ze studentami, angażujące dyskusje, pytania i informacje zwrotne od studentów tworzą inspirujące środowisko naukowe. Dla nauczycieli ciekawość studentów staje się motywacją do śledzenia nowych trendów w nauce. Najbardziej inspirującym elementem w mojej pracy są sytuacje, w których studentki i studenci osiągają cele i umiejętności, które na początku semestru postrzegali jako trudne lub co do których byli przekonani, że nie mają talentu w tym kierunku. To sympatyczny moment, kiedy uświadamiają sobie, że stać ich na więcej, niż się spodziewali. Mam nadzieję, że takie podejście zaniosą do firm, w których będą pracować w przyszłości.
• Sukcesy studentów. Osiągnięcia studentów, takie jak pomyślnie zaliczone prace dyplomowe, uzyskanie stypendiów, projekty grantowe czy znalezienie ciekawej pracy po ukończeniu studiów, są źródłem satysfakcji dla nauczycieli akademickich. Obserwowanie, jak ich absolwenci odnoszą sukcesy, motywuje do dalszej pracy dydaktycznej.
   „Nie ma nic bardziej motywującego w pracy nauczyciela niż sukcesy studentów, ich roześmiane oczy w momencie, gdy uda im się pokonać trudności. Uśmiechnięte buzie, kiedy po wielu trudach uda im się ukończyć pracę inżynierską czy magisterską. Ale również to, że kiedy spotykam ich później na swojej drodze, to nie odwracają głowy w drugą stronę, tylko witają się ze mną i rozmawiają”.
• Uczenie się poprzez uczenie innych. Praca dydaktyczna wymusza na nauczycielach stały rozwój kompetencji. Proces nauczania staje się wzajemną wymianą, gdzie każde nowe zajęcia to nowe wyzwanie i okazja do nauki także dla nauczycieli. Motywację dostarcza kontakt z pełnymi energii młodymi ludźmi i możliwość poszerzania ich wiedzy. Również dynamiczny rozwój nauki, wspierany przez nowe technologie, bioinżynierię i informatykę, sztuczną inteligencję, dodaje inspiracji do nauczycielskich działań.
  „W mojej codziennej pracy kieruję się przekonaniem, że nauczyciele także uczą się w procesie nauczania – ucząc innych, również sami się rozwijamy. W trakcie przekazywania wiedzy i doświadczenia studentom zdobywam nowe perspektywy, ulepszam swoje umiejętności pedagogiczne oraz pogłębiam swoją wiedzę. To właśnie ta wzajemna wymiana i proces ciągłego uczenia się sprawiają, że moja praca dydaktyczna jest pełna inspiracji i motywacji”.
• Przyszłość studentów. Poczucie odpowiedzialności za jak najlepsze przygotowanie studentów do pracy zawodowej oraz chęć pomocy młodym ludziom w realizacji ich ambicji stanowią kluczowe elementy motywacyjne dla nauczycieli akademickich.
   „Najbardziej motywuje mnie, kiedy widzę, jak moje studentki i studenci się rozwijają. Jestem bardzo szczęśliwa, jeżeli kilkoro zaangażuje się w prace poza obowiązkowymi zajęciami w kołach naukowych. Również opieka nad dyplomami jest dla mnie bardzo ważna. Zawsze staram się, żeby były one związane z projektami badawczymi i dawały autorom poczucie ich wartości. Jestem zawsze bardzo wzruszona, kiedy mogę gratulować ukończenia studiów nie tylko jako promotorka, ale także kiedy uczestniczę w komisji dyplomowej. Potem, kiedy spotykam nasze studentki i studentów pracujących i często osiągających sukcesy zawodowe, jestem bardzo dumna. I to właśnie najbardziej mnie motywuje i inspiruje do dalszej pracy”.

Z czym się mierzymy? O wyzwaniach i trudnościach w pracy nauczyciela

Laureaci i nauczyciele nominowani do programu eduSHARE są osobami silnie zmotywowanymi do pracy dydaktycznej. Nie oznacza to, że nie brakuje im wyzwań i trudności, które muszą przezwyciężać. Z kwestionariuszy wynika, że największymi wyzwaniami, jakie identyfikują wykładowcy Politechniki Gdańskiej, są:

• Brak doceniania roli nauczycieli akademickich. Wielu nauczycieli akademickich zgłasza frustrację związaną z brakiem zauważenia i docenienia ich roli oraz wysiłku w procesie dydaktycznym. Plany rozwoju, awans i ocena pracy zdają się opierać głównie na osiągnięciach i publikacjach naukowych, pozostawiając dydaktykę w cieniu.
• Konieczność godzenia obowiązków dydaktycznych i naukowych. Wielozadaniowość stanowi kluczowe wyzwanie dla nauczycieli akademickich, którzy muszą znaleźć równowagę między pracą dydaktyczną, badawczą, organizacyjną i administracyjną.
• Problemy w pracy dydaktycznej. Negatywna postawa wobec dydaktyki jako sprawy drugorzędnej w pracy na uczelni oraz niewystarczające wsparcie finansowe zniechęcają do angażowania się w prowadzenie ciekawych zajęć. Zmiana profilu studentów, zróżnicowanie osobowości, ich kruche emocje i skrócony zakres uwagi oraz większa liczba osób neuroróżnorodnych wywołują presję dostosowania metodyki nauczania do indywidualnych potrzeb studenta. Jest w tym także oczekiwanie zrozumienia zachowania i postaw studenta. Jednym ze współczesnych wyzwań jest pomoc studentom z problemami osobistymi czy zdrowotnymi. Indywidualne podejście wymaga czasu i zaangażowania, co często stanowi dodatkowe obciążenie dla nauczycieli.
• Adaptacja do zmieniającego się środowiska edukacyjnego i technologicznego. Wraz z postępem technologii i ewoluującymi potrzebami studentów nauczyciele muszą dostosowywać się do nowych metod nauczania, utrzymując równowagę między teorią a praktyką, rzetelną wiedzą a atrakcyjnymi formami nauczania. W dziedzinach dynamicznych, takich jak sztuczna inteligencja, nauczyciele napotykają trudności związane z koniecznością ciągłego aktualizowania wiedzy. Brak dodatkowych funduszy na rozwój stanowi dodatkowe utrudnienie.
• Pomimo licznych trudności w dynamicznym środowisku edukacyjnym, nauczyciele akademiccy, którzy brali udział w programie eduSHARE, radzą sobie z wyzwaniami, stosując różnorodne strategie i podejścia. Najczęściej w swoich wypowiedziach wskazywali zaangażowanie, elastyczność i ustawiczne doskonalenie swojej wiedzy i umiejętności, także kompetencji miękkich. Jako kluczowe elementy sukcesu w pracy dydaktycznej rekomendowali indywidualne, uważne podejście do potrzeb studentów (oferowanie dodatkowych zajęć, indywidualnych konsultacji, elastyczności w dostępie do materiałów), budowanie dobrej atmosfery na zajęciach, ciekawe, angażujące metody nauczania oraz dbałość o aktualność i praktyczność wiedzy. Podkreślali wartość dzielenia się doświadczeniami z innymi kolegami i koleżankami, co pomaga w radzeniu sobie z trudnościami i szukaniu rozwiązań, a także wymianę dobrych praktyk.

Jak motywować studentów? Znowu o roli nauczyciela

Rolą nauczyciela akademickiego jest motywowanie studentów i studentek do rozwoju wiedzy i umiejętności. Nauczyciele programu eduSHARE uważają, że najlepiej motywują poprzez swoją pasję do nauki i ciekawość świata, inspirowanie i wspieranie studentów w samodzielności i zdobywaniu wiedzy dla nich samych. Tacy nauczyciele unikają zatem tradycyjnego systemu ocen, uczą praktycznie i nowoczesnymi metodami.
„Mam kilka sposobów – pisze w kwestionariuszu programu eduSHARE jeden z nauczycieli akademickich – tworzę pozytywną atmosferę i pozostawiam wybór. Mówię: „Jestem tu dla Was, byście mogli zweryfikować, czy wiedza i umiejętności, które będziemy budować na zajęciach, są dla Was”. Nadaję znaczenie treściom, których uczę, czyli np. tak zaczynam zajęcia: „Jest taki biznesowy problem… ma takie znaczenie dla firm…”. Jak tylko jest możliwość, wychodzę z nimi [ze studentami] do przedsiębiorstw, by zobaczyli, że to, o czym się uczymy, ma zastosowanie w realiach biznesowych. Zapraszam ciekawych gości-praktyków na zajęcia. Na jednym z przedmiotów proszę, by [studenci] określili swoją misję, wizję i wartości, a także cele, które chcą osiągnąć podczas zajęć, oraz role,
w których chcą się sprawdzić, pracując zespołowo. Tu znów pozostawiam wybór i skłaniam do refleksji nad tym, czego chcą się nauczyć. Zaskakująco wielu studentów stawia sobie bardzo wysoko poprzeczkę. Zauważam, jeśli studenci mierzą się z wyzwaniami. Razem szukamy rozwiązań w trudnych sytuacjach”.

Istotne, by nauczyciel akademicki był świadomy swojego wpływu na motywację studenta i studentki w procesie edukacyjnym. Nauczyciele nominowani przez studentów w programie eduSHARE dzielą się dobrymi praktykami.

• „Staram się podkreślić praktyczne aspekty przekazywanej przeze mnie wiedzy. Mówię studentom, że nie zawsze najważniejszy jest wynik końcowy, lecz to, czego się nauczą, dążąc do tego wyniku. Nawet jeśli się pomylą, zrobią coś źle, to jest to również cenne, ponieważ najłatwiej uczymy się na błędach”.
• „Szczerze przyznaję, że tematy, które przerabiamy, są obiektywnie trudne i to normalne, że pojawiają się trudności z ich zrozumieniem. Kiedy [studenci] nie są w stanie rozwiązać jakiegoś zagadnienia samodzielnie i potrzebują wsparcia, tłumaczę im, ile czasu mi zajęło wykonanie podobnego zadania pierwszy raz w życiu i jak wiele błędów wtedy popełniłem. To pomaga im odzyskać motywację”.
• „Znając teoretyczne mechanizmy motywacji, wcielam je w życie, zachowując jednak indywidualne podejście do każdego studenta. Przede wszystkim moja charyzma odgrywa ważną rolę w procesie nauczania – staram się przekazywać informacje z pasją, żeby zainteresować ich tematem. Prezentuję najnowsze badania, unikając przestarzałych podręczników, aktualizuję materiały każdego roku”.
• „Ważnym aspektem jest także budowanie dobrej relacji ze studentami. Staram się być elastyczna i dostępna, aby z łatwością mogli ze mną porozmawiać. Tworzę przyjacielską atmosferę, ale równocześnie jestem bardzo wymagająca, co daje studentom poczucie odpowiedzialności za własne postępy. Zrozumienie i akceptacja indywidualności każdego studenta pomagają mi dostosować metody nauczania do ich potrzeb. Wspieram ich w osiąganiu celów i staram się zwiększyć ich zaangażowanie, przekonując, że zdobywana wiedza ma realny wpływ na ich przyszłość”.

Budujmy relacje! Bezpieczne środowisko uczenia się

Procesy uczenia się, zapamiętywania i kreatywności najlepiej rozwijają się i działają w bezpiecznym środowisku społecznym. W jaki sposób nauczyciele akademiccy Politechniki Gdańskiej budują środowisko wspierające studentów i studentki? W wypowiedziach, których udzielili wykładowcy programu eduSHARE, najczęściej pojawiają się:

• Twórcze, angażujące studentów metody edukacyjne. Używam gier symulacyjnych. One bardzo pomagają nie tylko w zrozumieniu zagadnień, popełnianiu błędów i wyciąganiu wniosków, ale również w budowaniu relacji ze mną i pomiędzy studentami.
• Udzielanie informacji zwrotnej zamiast oceny i krytyki. Nie od razu oceniam. Daję feedback i wskazówki do poprawy. Pozwalam się mylić.
• Oddawanie studentom samodzielności. Pozwalam wybierać i decydować. Okazuje się, że ta możliwość wyboru zachęca studentów do sięgania po więcej.
• Zachęcanie studentów do refleksji dotyczącej procesu uczenia się i do udzielania informacji zwrotnych. Przy zadaniach projektowych zawsze proszę o refleksję nad współpracą – skierowaną do mnie i do studentów w grupie nawzajem. „Zjadam żaby” i dziękuję za nie. Ale to te „żaby” pozwalają mi być lepszą i bardziej uważną.
• Uważność na potrzeby studentów. Tworzę przyjazne środowisko poprzez aktywne słuchanie i otwartą komunikację ze studentami. Stawiam na współpracę i zachęcam do zadawania pytań. Wykorzystuję nowoczesne metody, takie jak grywalizacja i webquesty, aby uczynić naukę ciekawą i angażującą. Dążę do zapewnienia wsparcia dla różnorodnych stylów uczenia się (zachęcam do pracy w grupach, ale też akceptuję indywidualistów) i promuję wzajemne zrozumienie w podczas zajęć. Moim celem jest stworzenie atmosfery, w której każdy czuje się akceptowany i zainspirowany do aktywnego uczestnictwa w procesie uczenia się.

Prezentując czytelnikom „Pisma PG” refleksje i wnioski, które pojawiły się po lekturze kwestionariuszy studentów i nauczycieli nominowanych do pierwszej edycji programu eduSHARE, doceniającego i promującego najlepszych wykładowców, pragniemy zainspirować całe nasze środowisko do uważności i zwiększania świadomości w zakresie tego, co wspiera w rozwoju wszystkie strony procesu edukacyjnego. Zachęcamy do dzielenia się opiniami, doświadczeniami lub innymi dobrymi praktykami. Wydaje nam się ciekawe, jak i na ile świadomie, zarówno nauczyciele akademiccy, jak i studenci, wspierają wzajemnie siebie i swoje motywacje. Dla nas, autorek niniejszego opracowania, poznawanie tego zakresu doświadczeń było pasjonującą przygodą. W maju ruszy druga edycja programu eduSHARE. Dla studentów będzie to kolejna okazja, aby zgłosić swoich najbardziej charyzmatycznych, inspirujących i motywujących wykładowców. Dla nauczycieli to szansa na zostanie docenionymi za wielki trud pracy dydaktycznej. Strona programu eduSHARE i lista laureatów pierwszej edycji: https://cne.pg.edu.pl/doceniamy/edushare.

Malgorzata Kostrzewska
malgorzata.kostrzewska@pg.edu.pl

Grażyna Knitter
grazyna.knitter@pg.edu.pl