Edu Inspiracje WZiE: Czy testowanie pomaga w uczeniu się? | Politechnika Gdańska

Jak działa pamięć?

Miarą jakości wiedzy chirurga, który stoi przy stole operacyjnym, albo pilotki samolotu dostrzegającej alarm sygnalizujący awarię silników, jest to, czy przywoła ją w potrzebnej sytuacji. Ta sama zasada dotyczy każdego z nas. Dlaczego zatem niektóre dane szybko ulatują z pamięci, podczas gdy inne pozostają w niej na długo? Aby lepiej zrozumieć ten proces, przyjrzyjmy się bliżej trzem systemom pamięci, które działają w naszych umysłach. Pierwszym z nich jest pamięć sensoryczna. Przechowuje ona informacje odbierane przez zmysły, np. wzrok lub słuch, i działa głównie poza naszą świadomością. Jest ultrakrótkotrwała i niezwykle ulotna, ponieważ przetwarza niezliczoną ilość bodźców, a zapamiętanie ich wszystkich mogłoby nas niebezpiecznie przeciążyć.

Drugim systemem jest pamięć robocza, która przez kilkadziesiąt sekund przechowuje informacje przydatne w odpowiedniej chwili. One też są podatne na zapomnienie, a przeniesienie ich do trzeciego systemu – pamięci długotrwałej – wymaga dodatkowych działań. Niestety dokładny mechanizm tego przejścia pozostaje kontrowersyjnym tematem wśród ekspertów, wiemy jednak, że trwale zapamiętujemy dane, które umysł uznał za istotne i przy których musiał w sposób świadomy lub podświadomy się napracować. Wiemy też, że to prawdopodobnie proces przekodowania i konsolidacji, czyli nadawania znaczenia i wewnętrznej spójności, odpowiada za przeniesienie danych z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej. W tym kontekście jasne staje się, że to, co zostaje zapamiętane na dłużej, jest częścią większej całości i jest powiązane z innymi danymi, które już znamy. W skrócie –  to nie jest tak, że informacje są od siebie oddzielone, one są skojarzone, dlatego właśnie głębokie zrozumienie tego, czego się uczymy, jest tak ważne. Co ciekawe, proces konsolidacji odbywa się u człowieka w fazie snu wolnofalowego zwanego też snem głębokim. Pamiętajcie o tym następnym razem, gdy powiecie komuś, że nic nie robi, tylko ciągle śpi. W świetle współczesnych badań całkiem możliwe, że wtedy właśnie najbardziej intensywnie się uczy!

Uproszczony model procesu uczenia się

Ukryta moc testowania

Aby uczyć się skutecznie, potrzebujemy dwóch rzeczy. Po pierwsze, dzięki przekodowaniu i konsolidacji przenosimy materiał z krótkotrwałej pamięci do trwałej. To oznacza nie tylko zapamiętanie informacji, ale solidne ich zakorzenienie. Po drugie, musimy nauczyć się łączyć materiał z różnym zestawem sygnałów, które spowodują, że będziemy w stanie przywołać wiedzę, kiedy trzeba. To, jak szybko możemy przypomnieć sobie daną wiedzę z naszego wewnętrznego archiwum, jest związane między innymi z tym, czy dawno z niej korzystaliśmy, oraz z jakością sygnałów i bodźców, z którymi tę wiedzę powiązaliśmy. Przywoływanie i wydobywanie wzmacnia ślady pamięciowe, a to sprawia, że wiedza jest trwalsza.

Dobrą metodą, aby uczyć się ich rozpoznawania, jest właśnie testowanie. O jego edukacyjnej wartości mówili zresztą już dawno temu Arystoteles i Francis Bacon. Współcześnie też powinniśmy częściej o niej wspominać, zważywszy na to, że badania w psychologii pamięci wskazują, iż odtwarzanie z pamięci jest skuteczniejszym sposobem uczenia się niż np. wielokrotne powtarzanie.

Zaskakujące jest to, że testowanie się pomaga w nauce, nawet gdy nie znamy jeszcze poprawnej odpowiedzi, a np. poznajemy ją po zakończeniu testu. Wysiłek, który wkładamy w próbę przywołania informacji, powoduje, że szybciej zapamiętamy prawidłową odpowiedź, kiedy się już się z nią zetkniemy. Okazuje się, że próbując przywołać informacje z pamięci, wzmacniamy naszą zdolność do zapamiętywania ich w przyszłości!

Lekarstwo na zapomnienie

Regularne testowanie pomaga zwalczać też krzywą zapominania. Czym ona jest? Jako pierwszy przedstawił ją niemiecki psycholog Hermann Ebbinghaus, który dociekliwe szukał odpowiedzi na pytanie, dlaczego zapominamy niektóre rzeczy i jak temu zapobiec. Aby zobrazować zjawisko, narysował linię, która pokazuje, że po pierwszym zapoznaniu się z materiałem następuje gwałtowny spadek odsetka zapamiętanych informacji. Jednak jeśli są one odświeżane w odpowiednich odstępach, to tempo zapominania spada, a krzywa staje się bardziej płaska. To oznacza, że dzięki przywoływaniu, np. poprzez testowanie, informacje są trwalsze w pamięci.

Krzywa zapomnienia

Jak testować najlepiej?

Niektóre rodzaje testów i sprawdzianów przynoszą większe edukacyjne korzyści niż inne. Logika podpowiada, że lepsze są problemowe pytania otwarte niż zamknięte typu ABCD, bo motywują do głębszego zrozumienia i wymagają większego wysiłku, a to pomaga w trwałym zapamiętywaniu.

Dużo korzystniej jest też mieszać pytania z różnych tematów z danego obszaru niż grupować podobne zagadnienia. Uczy to lepiej oceniać kontekst i dostrzegać różnice pomiędzy schematami i problemami, a to jest bardzo cenne w rozwoju myślenia. Przemyślane testowanie wiąże się też z zastosowaniem wiedzy w różnych kontekstach. Zresztą samo układanie pytań jest też świetną metodą uczenia się. Proces ich formułowania wymaga zrozumienia materiału w takim stopniu, aby móc wyodrębnić kluczowe informacje i zorganizować je w logiczne treści. Dobrym pomysłem jest poprosić grupy ćwiczeniowe, aby układały testy dla siebie nawzajem. Dzięki temu wszyscy skorzystają, a może też poczują dreszczyk emocji wywołany przez rówieśniczą rywalizację.

Czy testy na ocenę to dobry pomysł?

Chociaż sprawdziany, kolokwia i kartkówki obrosły złą sławą, to badania wskazują, że uczniowie zazwyczaj uzyskują lepsze wyniki w testach na ocenę niż w tych wykonywanych dla samych siebie. Może być to spowodowane motywującą determinacją, która podnosi ciśnienie krwi i wyostrza zmysły. Jednak kiedy test wiąże się z negatywnymi skutkami, np. oceną, której nie da się już poprawić, to pojawia się negatywny stres, a ten skutecznie zniechęca i powoduje, że testowanie nieprzyjemnie nam się kojarzy. Dlatego ważne jest, aby podczas nauki zapewnić odpowiedni poziom stresu — nie za niski, bo wtedy tracimy motywację do działania, ale też nie za wysoki, powodujący strach, wyczerpanie, a nawet wypalenie.

Krzywa stresu

Ciemna strona testowania

Testowanie ma też niestety swoje słabe strony. Skupienie wyłącznie na przygotowaniu do testów może prowadzić do powierzchownego uczenia się. Kiedy celem staje się zaliczenie quizów, studenci często koncentrują się na zapamiętywaniu faktów, bez głębszego zrozumienia materiału. W ten sposób informacje mogą być tylko tymczasowo utrzymane w pamięci. Stały nacisk na sprawdziany może prowadzić też do uczucia presji. Zamiast promować zdobywanie wiedzy w sposób pozytywny, nadmierne testowanie może spowodować, że nauka stanie się czymś, co wywołuje lęk.

Oprócz tradycyjnych sprawdzianów i quizów warto również rozważyć alternatywne metody, takie jak projekty, prace pisemne czy prezentacje ustne. Te formy wymagają nie tylko zapamiętania faktów, ale także umiejętności ich zastosowania i interpretacji. Wreszcie, trzeba zdawać sobie sprawę, jak ważna jest równowaga między testowaniem a innymi formami uczenia się. Dążenie do zrozumienia materiału powinno być głównym celem procesu edukacyjnego, a to można najskuteczniej zapewnić poprzez połączenie różnorodnych metod i technik.

Przydatne narzędzia

Narzędzia do tworzenia testów

• Google Forms
• Platforma Moodle, np. eNauczanie
• Typeform
• Kreatory fiszek
• Quizlet
• Memozora
• StudyBlue
• Quizy w formie gry na punkty
• Kahoot
• Quizizz
• Mentimeter
• Kursy online uzupełnione o testy
• Udemy
• Coursera
• edX
• Generatory pytań na podstawie tekstu (z AI)
• Fillout
• Quizgecko
• Revisely

Poniżej załączam przykład 4 z 13 całkiem niezłych pytań, które wygenerowałam w Revisely na podstawie powyższego tekstu. Narzędzie nawet samodzielnie i to całkiem trafnie poszukało odpowiedzi zmyłek w Internecie. W każdym pytaniu tylko jedna poprawna odpowiedź. Miłego testowania. Powodzenia!

1. Co to jest iluzja kompetencji?
     A. Zjawisko psychologiczne, które sprawia, że myślimy, iż dobrze opanowaliśmy materiał, mimo że tak naprawdę niewiele zapamiętaliśmy.
     B. Stan, w którym nie jesteśmy w stanie przypomnieć sobie niczego, co przeczytaliśmy.
     C. Zdolność do szybkiego uczenia się nowych informacji.
     D. Efekt, który sprawia, że zapamiętujemy wszystko bez wysiłku.
2. Co to jest pamięć sensoryczna?
     A. System pamięci przechowujący informacje na dłużej, ale wymagający dodatkowych działań.
     B. Pamięć przechowująca informacje odbierane przez zmysły, działająca krótkotrwale i poza świadomością.
     C. Pamięć, która przechowuje informacje tylko przez kilka sekund.
     D. System pamięci odpowiedzialny za szybkie uczenie się nowych informacji.
3. Jakie procesy odpowiadają za przeniesienie danych z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej?
     A. Przekodowanie i konsolidacja
     B. Powtarzanie i zapominanie
     C. Testowanie i analiza
     D. Szybkie czytanie i notowanie
4. Co według badań jest skuteczniejszym sposobem uczenia się niż wielokrotne powtarzanie?
     A. Testowanie
     B. Analiza
     C. Słuchanie wykładów
     D. Notowanie

Odpowiedzi: 1A, 2B, 3A, 4A

Alina Guzik
alina.guzik@pg.edu.pl