Diamentowy Otwarty Dostęp, znany też jako Platynowy lub Sponsorowany. Inne powiązane terminy, to subsydiowane publikacje o otwartym dostępie i "no fee" journals. Termin Diamentowy Otwarty Dostęp odnosi się do czasopism o otwartym dostępie, które nie pobierają opłat autorskich (APC - Article Processing Charges). Oznacza, że publikacja jest otwarta dla czytelników (tak jak w Złotym Otwartym Dostępie) oraz że autorzy nie ponieśli kosztów finansowych związanych z publikacją w czasopiśmie (w przeciwieństwie do Złotego).
Podstawową różnicą między czasopismami o Złotym i Diamentowy jest model finansowania. APC są czynnikiem oddzielającym obie formy Otwartego Dostępu. Czasopisma w Diamentowym Otwartym Dostępie są zazwyczaj finansowane przez instytucje i uniwersytety związane z danym czasopismem. Koszty publikowania w takich czasopismach pokrywane są również przez opłaty pobierane od podmiotów, które zrzeszają się w ramach konsorcjów, a także z grantów i reklam.
Czasopisma w Diamentowym Otwartym Dostępie korzystają z różnorodnych modeli biznesowych. Niektóre bezpłatne otwarte czasopisma mają bezpośrednie lub pośrednie dotacje od instytucji takich jak uniwersytety, laboratoria, ośrodki badawcze, biblioteki, szpitale, muzea, towarzystwa naukowe, fundacje lub agencje rządowe. W niektórych przypadkach w celu finansowania wykorzystywana jest również odrębna metoda publikacji (poza Otwartym Dostępem). Niektóre czasopisma mają dochody z reklam, usług pomocniczych, składek członkowskich, darowizn, przedruków lub druku lub edycji premium. Inne natomiast polegają na wolontariacie. Czasopisma, których artykuły udostępniane są w ramach Platynowego Otwartego Dostępu, indeksowane są w DOAJ (The Directory of Open Access Journals).
Inicjatywy w zakresie Diamond OA
Na przestrzeni ostatnich lat miał miejsce szereg inicjatyw mających na celu wsparcie, integrację i promocję idei Diamentowego dostępu na bardziej globalną skalę. W marcu 2021 r. ukazał się raport OA Diamond Journals Study, będący wynikiem analizy przeprowadzonej przez cOAlition S i Science Europe. Składał się na niego przegląd ówczesnego stanu diamentowych czasopism, stojących przed nimi wyzwań i rekomendowanych dalszych działań. Raport ten stanowił punkt wyjścia do kolejnych inicjatyw, jedną, z których było opracowanie w marcu 2022 r. międzynarodowego planu działania na rzecz diamentowego otwartego dostępu (Action Plan for Diamond Open Access), za którym stali Science Europe, cOAlition S, OPERAS oraz Francuska Narodowa Agencja Badań (ANR). Plan zakładał dostosowanie i opracowanie wspólnych zasobów dla całego ekosystemu Diamentowego Otwartego Dostępu, w tym czasopism i platform, przy jednoczesnym poszanowaniu różnorodności kultur, języków i dyscyplin.
Pokłosiem tych działań stały się dwa projekty europejskie finansowane w ramach Horizon Europe: DIAMAS oraz CRAFT-OA. Celami projektu DIAMAS (Developing Institutional Open Access Publishing Models to Advance Scholarly Communication) są: zmapowanie obecnego krajobrazu instytucjonalnych dostawców usług wydawniczych (IPSP) w 25 krajach Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA), koordynacja i poprawa wydajności i jakości IPSP poprzez opracowanie standardów jakości dla publikacji instytucjonalnych oraz opracowanie zaleceń i strategii dla liderów instytucjonalnych, fundatorów i decydentów politycznych w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Projekt CRAFT-OA z kolei skupia się na działaniach mających na celu poprawę infrastruktury technicznej i organizacyjnej: zapewnienie ulepszeń technicznych, budowa społeczności praktyków w celu wspierania ogólnej poprawy infrastruktury, zwiększenie widoczności i wykrywalności oraz integracja publikowania diamentowego z EOSC i innymi agregatami danych.
W październiku 2023 w Meksyku odbył się pierwszy światowy szczyt w sprawie Diamentowego Otwartego Dostępu: Global Summit on Diamond Open Access. W konferencji udział wzięło 688 uczestników z 75 krajów i 457 instytucji. Podczas szczytu wezwano do ustanowienia mechanizmu koordynującego w celu realizacji globalnego programu Diamentowego Otwartego Dostępu. W efekcie apelu w lipcu 2024 r. UNESCO ogłosiło powołanie Global Diamond Open Access Alliance, którego celem ma być promowanie tego modelu publikowania naukowego oraz zachęcanie do bardziej inkluzywnego i przejrzystego dialogu w społeczności akademickiej.
Styczeń 2025 r. przyniósł kolejne inicjatywy w zakresie diamentowego otwartego dostępu. ALMASI (Aligning and Mutualizing Nonprofit Open Access Publishing Services Internationally) to projekt finansowany w ramach Horizon Europe, a jego celem jest utworzenie niekomercyjnego, wysokiej jakości i zrównoważonego ekosystemu komunikacji naukowej obejmującego trzy regiony świata: Afrykę, Europę i Amerykę Łacińską. W tym samym czasie otwarto również European Diamond Capacity Hub (EDCH) – regionalny hub odpowiadający za koordynację, zrównoważony rozwój, moduły szkoleniowe, narzędzia techniczne i usługi na dużą skalę dla europejskich centrów instytucjonalnych, krajowych i dyscyplinarnych oraz wydawców i dostawców usług diamentowych.