System oceny jakości materiałów naukowych polegający na upublicznianiu przesłanych do czasopisma naukowego artykułów tak, aby każdy chętny mógł wziąć udział w recenzowaniu.
Tradycyjny system polega na ocenie artykułu przez uznanego naukowca w danej dziedzinie z zachowaniem wymogów anonimizacji danych osobowych autora artykułu. Recenzja przeprowadzana jest najczęściej przez dwóch uznanych naukowców w danej dziedzinie, rzadziej tylko przez jednego. Jeśli recenzowany artykuł uzyska aprobatę, wówczas jest publikowany przez czasopismo. Taki system recenzji artykułów ma na celu w założeniu zachowanie rzetelności i bezstronności procesu oceny pracy naukowej.
Praktyka tradycyjnego systemu była często poddawana krytyce z różnych względów, m.in. braku przejrzystości systemu recenzowania, a także selektywności recenzentów dobieranych przez wydawcę danego czasopisma, czy przedłużającego się czasu recenzji naukowej bez uzasadnionej przyczyny. Otwarte recenzje naukowe powstawały w opozycji do tradycyjnego systemu recenzowania materiałów naukowych.
Głównymi cechami procedury otwartego recenzowania są:
(według organizacji Foster Open Science)
- wszystkie osoby w procesie recenzji, włącznie np. z internautami z zewnątrz znają swoje personalia,
- wszystkie raporty z recenzji są dostępne do wglądu,
- osoby z zewnątrz mogą uczestniczyć w procesie recenzji na każdym etapie,
- preprinty stają się ogólnie dostępne dla użytkowników,
- wersja ostateczna artykułu jest wciąż dostępna dla komentowania,
- uczestnicy dyskusji wzajemnie zachęcają inne osoby do wzajemnej pracy,
- do recenzji używa się powszechnie dostępnego oprogramowania opensourcowego.
Wielokrotnie przytaczanym przykładem czasopisma działającego w trybie Open Peer Review jest czasopismo "Atmospheric Chemistry and Physics" wydawane przez Europejską Unię Geofizyczną. Czasopismo to opracowało wieloetapowy proces otwartej recenzji. Schemat sposobu recenzowania tego czasopisma jest przedstawiony poniżej. Jest to przykład konkretnej polityki otwartego recenzowania - konkretny sposób realizacji idei w praktyce.
Wyjaśnienie numerów z powyższego schematu opisane jest poniżej:
- Złożenie artykułu do recenzji.
- Ocena wstępna np. czy artykuł jest zbieżny z tematyką czasopisma.
- Usunięcie błędów technicznych oraz stylistycznych.
- Otwarta dyskusja nad artykułami.
- Ustosunkowanie się do dyskusji, odpowiedzi autorów i stworzenie ostatecznej wersji artykułów.
- Złożenie wersji artykułu po recenzji.
- Ocena czy artykuł wymaga dodatkowych konsultacji.
- Publikacja lub odrzucenie artykułu.
Zalety Otwartych Recenzji Naukowych:
(według czasopisma Nature Neuroscience America)
- większa powściągliwość w ocenach i dopracowanie recenzji wykonywanych przez zawodowych recenzentów
- możliwość stwierdzenia konfliktu interesów przy wykonywaniu recenzji
- możliwość odniesienia się do uwag recenzenta i odwołania się od decyzji o odrzuceniu artykułu. Brak etycznego zarzutu o "sąd kapturowy"
Wady Otwartych Recenzji Naukowych:
(według czasopisma Nature Neuroscience America)
- decyzja co do publikacji artykułu jest często podejmowana przez edytorów czasopisma a nie recenzentów
- brak tajności może sprawić, że bardzo ciężko będzie znaleźć chętnych do recenzowania w wyspecjalizowanych dziedzinach nauki, a dużo trudniej w nauce w ogóle
- zjawisko nepotyzmu przy ocenianiu artykułów wcale nie musi zostać wyeliminowane