Laureat Nagrody Naukowej Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza (1999).
Absolwent Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej. Profesor, nauczyciel akademicki, organizator życia akademickiego, rektor Uniwersytetu Gdańskiego, inicjator utworzenia Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii UG i AMG, współtwórca gdańskiej szkoły chemii peptydów.
Zbigniew Grzonka urodził się 25 lutego 1938 roku w Kaliskach, w powiecie starogardzkim. W latach 1955–1961 studiował na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Pracę magisterską napisał pod opieką prof. Zbigniewa Rozmeja w Katedrze Technologii Chemicznej Drewna i Torfu. Po studiach dwa lata pracował w Kostrzyńskiej Fabryce Celulozy jako kierownik laboratorium zakładowego. Od 1963 roku był asystentem na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku. W 1968 roku obronił rozprawę doktorską zatytułowaną „Aminokwasy z funkcją nitrylową i ich peptydy”, której promotorem był prof. Bogdan Liberek. Habilitował się na podstawie rozprawy „Tetrazolowe analogi aminokwasów i peptydów” w roku 1975. Tytuł profesora nauk chemicznych otrzymał w 1986 roku.
Staż podoktorski odbył w Mount Sinai School of Medicine w Nowym Jorku (1972/1973). Jako visiting professor przebywał w Medical College of Ohio w Toledo (1979–1980 oraz 1985), Max- -Planck-Institut für Biophysik we Frankfurcie nad Menem (1984, 1988, 1990, 1997 – łącznie sześć miesięcy), University of Louisville (1989, 1997) oraz w Johannes Gutenberg Universität w Moguncji (2000). Prowadził również wykłady w ośrodkach naukowych USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Francji, RFN, Włoch, Szwajcarii, Szwecji, Finlandii, Czech, Łotwy, Białorusi, Gruzji, Japonii. Zainicjował Polsko-Izraelskie Sympozja Peptydowe oraz Polsko-Szwedzkie Sympozja Cystatynowe.
Na Uniwersytecie Gdańskim pełnił następujące funkcje: dyrektora Instytutu Chemii (1981–1987), dziekana Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego (1987–1990), kierownika Katedry Chemii Organicznej (1999–2008). W latach 1990–1996 był rektorem Uniwersytetu Gdańskiego. Wraz z rektorem Akademii Medycznej w Gdańsku Stefanem Angielskim podjął inicjatywę utworzenia Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii UG i AMG, z rektorem Politechniki Gdańskiej Edmundem Wittbrodtem – Trójmiejskiej Akademickiej Sieci Komputerowej (TASK); ich wspólnym przedsięwzięciem było Międzyuczelniane Laboratorium Magnetycznego Rezonansu Jądrowego. Był założycielem Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego oraz Fundacji im. Johanna Gottfrieda Herdera. Za jego kadencji UG uzyskał prawa własności gruntów obecnego Kampusu Bałtyckiego oraz rozpoczął budowę Wydziału Prawa i Administracji.
Ponadto prof. Zbigniew Grzonka pełnił funkcje przewodniczącego Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1997– 2001), członka Rady Naukowej Instytutu Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk (1990–1993), przewodniczącego Rady Naukowej Hewelianum (2005–2014).
Zainteresowania naukowe prof. Zbigniewa Grzonki koncentrowały się głównie na chemii aminokwasów, peptydów i białek. Badania wiązały się z opracowaniem nowych metod syntezy aminokwasów oraz ich analogów, poznania ich właściwości fizyko-chemicznych i biologicznych. W wypadku peptydów były to głównie badania nad zależnością między strukturą a aktywnością biologiczną hormonów peptydowych (oksytocyna, wazopresyna), peptydów opioidowych (enkefaliny, dermorfiny, dynorfiny), substratów i inhibitorów proteaz cysteinowych. W jego zespole naukowym otrzymano wiele bardzo aktywnych związków o dużej selektywności biologicznej, mogących znaleźć zastosowania jako leki. Jeden z nich: Cystapep-1 jest stosowany jako lek antywirusowy w przypadku opryszczki.
Szczególnie ważnym zagadnieniem badanym w zespole prof. Zbigniewa Grzonki były wieloaspektowe badania nad cystatyną C – najważniejszym inhibitorem proteaz cysteinowych człowieka. Wspólne badania prowadzone z prof. Andersem Grubbem (Uniwersytet w Lund) i prof. Mariuszem Jaskólskim (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) pozwoliły ustalić strukturę tego białka (publikacja w „Nature”), a także odkryć nowy mechanizm oligomeryzacji białek, zachodzący poprzez mechanizm wymiany domen białkowych. Opublikował 195 prac naukowych, wypromował 21 doktoratów.
Jest między innymi laureatem Nagrody Polskiego Towarzystwa Chemicznego dla młodych pracowników naukowych (1972), Nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe (1972, 1989, 2005), Sekretarza Naukowego PAN (1974). W 1999 roku został uhonorowany Nagrodą Naukową Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza „za badania nad zależnością między strukturą i aktywnością hormonów peptydowych i innych peptydów biologicznie czynnych”, a w 2009 roku otrzymał Medal Stanisława Kostaneckiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii organicznej.
Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1983), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1988), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2012), Złotym Medalem „Bene merito et morenti” Uniwersytetu Gdańskiego (2015), Złotym Medalem Janusza Sokołowskiego za szczególne zasługi na rzecz Wydziału Chemii UG (2016).
