Kupryszewski Gotfryd | Politechnika Gdańska

Treść strony

Kupryszewski Gotfryd

Pracujący na rzecz gospodarki i społeczeństwa. 
Absolwent Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej.  Profesor, pracownik nauki, nauczyciel akademicki. Jeden z twórców polskiej szkoły chemii peptydów. Honorowy członek Gdańskiego Towarzystwa Chemicznego.

Gotfryd Wiktor Kupryszewski urodził się 30 września 1929 roku w Pińsku. Po drugiej wojnie światowej zamieszkał na Wybrzeżu, w Gdyni skończył szkołę średnią (gimnazjum i liceum). W 1949 roku rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej, uzyskując kolejno tytuły inżyniera chemii (1953) i magistra chemii (1955). Jeszcze w trakcie studiów związał się zawodowo z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Gdańsku, zostając tam asystentem. Tam też przeszedł kolejne szczeble kariery zawodowej: od adiunkta (1958) przez docenta (1963) po profesora nadzwyczajnego (1969). W 1958 roku otrzymał stopień naukowy doktora nauk chemicznych, habilitował się w 1963, a już jako pracownik Uniwersytetu Gdańskiego (po przekształceniu uczelni w 1970) został w 1976 roku profesorem zwyczajnym.

Zarówno w WSP, jak i na uniwersytecie pełnił liczne funkcje kierownicze i organizatorskie. Był między innymi kierownikiem Zakładu Syntezy Organicznej (1965–1970), Zakładu Chemii Bioorganicznej (1970–1996), Katedry Chemii Organicznej (1996– 2001); dziekanem Wydziału Mat.-Fiz.-Chem. WSP (1963–1968) i UG (1970–1972), prorektorem WSP (1968–1970) i UG (1970–1972). W dziejach UG zapisał się jako jeden z inicjatorów i twórców tej uczelni, a także powołanego w 1990 roku Wydziału Chemii.

Współpracował również z wieloma ośrodkami naukowymi w kraju i za granicą. Jako visiting scientist kilkakrotnie odbywał zagraniczne staże naukowe, między innymi w The Salk Institute (USA) czy na Uniwersytecie w Uppsali (Szwecja). Jednocześnie prowadzone przez niego laboratorium na UG było miejscem stażów odbywanych przez polskich i zagranicznych badaczy.

Profesor Gotfryd Kupryszewski uczestniczył w pracach licznych komisji resortowych, Komitetu Badań Naukowych i Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Był członkiem rad redakcyjnych specjalistycznych czasopism, a także radach naukowych wielu instytucji, między innymi Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie i Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu. Należał do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (w latach 1972–1978 był jego prezesem), Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego, Szwedzkiego Towarzystwa Chemicznego i Europejskiego Towarzystwa Peptydowego (od 1976 do 1978 pełnił funkcję przewodniczącego, a w kadencjach 1990–1994 i 1994–1998 był krajowym przedstawicielem w radzie tej organizacji).

Zainteresowania naukowe prof. Gotfryda Kupryszewskiego skupiały się na szeroko rozumianej chemii aminokwasów i biologicznie czynnych peptydów. Problematyką tą zainteresował go w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku doc. Emil Taszner, jeden z prekursorów światowej chemii peptydów. Praca naukowa prof. Kupryszewskiego była związana z dwoma głównymi nurtami badaniami zależności struktura–aktywność biologiczna pochodnych aminokwasów i polipeptydów.

Ponadto zajmował się zagadnieniem zapobiegania racemizacji zachodzącej podczas chemicznej syntezy peptydów. Zaproponował mechanizm działania tzw. dodatków przeciwracemizacyjnych, wprowadził do chemii peptydów nowe związki działające według postulowanego mechanizmu, opracował metodę syntezy wiązań peptydowych za pomocą aktywnych estrów pentachloro-fenylowych.

Badając zależności pomiędzy strukturą a aktywnością biologiczną pochodnych aminokwasów i polipeptydów, początkowo skupiał się na pochodnych aminokwasów działających na centralny układ nerwowy (kwasy 3-arylo-4-aminobutanowe) oraz wykazujących działanie chwastobójcze (kwasy 2-amino-4-aryloksybutanowe). W ramach tych zainteresowań opracował dla Starogardzkich Zakładów Farmaceutycznych „Polfa” oryginalną syntezę kwasu D,L-3-p-chlorofenylo-4-aminobutanowego (handlowa nazwa preparatu to Backlofen), leku zmniejszającego napięcie mięśni i stosowanego między innymi w terapii stwardnienia rozsianego.

Spośród późniejszych zainteresowań prof. Kupryszewskiego należy wymienić prace nad takimi peptydami jak: N-acylopochodne peptydów zawierających L-lizynę L-ornitynę wykazujące aktywność przeciwbakteryjną, analogi hormonu tyreotropowego, peptydy opioidowe (enkefaliny, kiotorfina, kazomorfina) czy analogi hormonu tkankowego angiotensyny II; wreszcie większymi peptydami o bardziej skomplikowanej strukturze, takimi jak: cholecystokinina, gastryna, analogi arginylo-wazopresyny, analogi hormonu uwalniającego gonadotropiny, neuropeptydy z rodziny tachykinin, galanina i jej analogi, polipeptydy o aktywności immunologicznej, inhibitory proteinaz serynowych, systemina, polipeptydy tworzące kompleksy z kwasami nukleinowymi.

Jego dorobek naukowy obejmuje niemal 300 publikacji oraz kilkanaście prac monograficznych, pięć podręczników i skryptów („Wstęp do chemii organicznej” był jednym z najbardziej popularnych podręczników przeznaczonych dla studentów chemii i kierunków pokrewnych). Wypromował 25 doktorów chemii, dziewięć osób uzyskało habilitację, pięć tytuł profesora.

Wśród najważniejszych zorganizowanych przez niego konferencji naukowych należy wymienić XV Europejskie Sympozjum Peptydowe, obradujące w Gdańsku w 1978 roku. Wcześniej, w 1967 roku, zorganizował pierwszą polską konferencję peptydową; od roku 1973 odbywały się one co dwa lata i z czasem zmieniły nazwę na Polskie Sympozja Peptydowe.

Ogromne zaangażowanie, zdolności organizacyjne poparte wybitnym potencjałem intelektualnym pozwoliły prof. Kupryszewskiemu na osiągnięcie wielu sukcesów naukowych. Za swoje osiągnięcia został wyróżniony licznymi nagrodami resortowymi, naukowymi i regionalnymi, między innymi tytułem Honorowego Członka Gdańskiego Towarzystwa Chemicznego.

W środowisku pozanaukowym Gotfryd Kupryszewski dał się poznać jako zdecydowany przeciwnik kontynuacji budowy elektrowni jądrowej w Żarnowcu oraz uczestnik obrad Okrągłego Stołu po stronie Solidarności.