To prowadzenie badań naukowych w taki sposób, który zagwarantuje ich wysoką jakość, zapobiegnie nadużyciom oraz pozwoli mieć zaufanie do stosowanych metod i wyników badań. Celem prowadzenia badań jest systematyczne zdobywanie wiedzy, prowadzące do dalszego rozwoju nauki i podnoszenia jakości kształcenia, dlatego prowadzone badania muszą być wiarygodne i przeprowadzone w przejrzysty sposób. Rzetelne prowadzenie badań wymaga, aby każda z zaangażowanych w nie osób przestrzegała wysokich standardów praktyk naukowych, etycznych, organizacyjnych i prawnych obowiązujących w danej dziedzinie. Dotyczy to wszystkich etapów prowadzonych badań, od gromadzenia i przechowywania danych aż do przedstawienia i opublikowania ostatecznych wyników. Rzetelne prowadzenie badań jest odzwierciedleniem zarówno samego projektu badawczego czy publikacji, ale także danej instytucji, jej naukowców i szerszej społeczności badawczej.
Zasady rzetelności badawczej:
- Wiarygodność – zapewnienie jak najwyższej jakości badań poprzez ich właściwe skonceptualizowanie, prawidłowe prowadzenie i zarządzanie, dobranie odpowiedniej metodologii, poprawną analizę danych
- Uczciwość – w opracowywaniu, podejmowaniu, recenzowaniu, raportowaniu i komunikowaniu badań w sposób przejrzysty, uczciwy i obiektywny
- Szacunek – dla współpracownic i współpracowników, uczestników i uczestniczek badań naukowych, społeczeństwa, ekosystemów, dziedzictwa kulturowego i środowiska
- Odpowiedzialność – za badania podczas całego procesu badawczego, od pomysłu do momentu publikacji wyników, za ich organizację i zarządzanie nimi, szkolenia, nadzór i mentoring oraz wpływ badań na społeczeństwo
Dobre praktyki w zakresie rzetelności badań naukowych:
- Tworzenie środowiska badawczego opartego na wzajemnym szacunku i promującego wartości takie jak sprawiedliwość, różnorodność i integracja. Instytucje i organizacje badawcze powinny być wolne od nadmiernych nacisków na naukowców, pozwalają im pracować niezależnie i zgodnie z zasadami dobrej praktyki badawczej, wyznaczonymi przez jasne procedury. Systemowe wspieranie infrastruktury do generowania, zarządzania i ochrony danych i materiałów badawczych we wszystkich ich formach, które są niezbędne do odtwarzalności, identyfikowalności i rozliczalności.
- Zapewnienie naukowcom szkoleń w zakresie projektowania badań, metodologii, analizy, rozpowszechniania i komunikacji, a także etyki i rzetelności badań na wszystkich szczeblach kariery. Dla młodych naukowców mentorami i opiekunami powinni być doświadczeni naukowcy.
- Badacze powinni projektować, przeprowadzać, analizować i dokumentować badania w staranny, przejrzysty i przemyślany sposób. Jeśli badania prowadzone są w ramach przyznanego grantu, naukowcy są zobowiązani do właściwego i świadomego wykorzystania funduszy, udostępniania swoich wyników w sposób otwarty i przejrzysty oraz poszanowania poufności danych lub innych ustaleń, gdy jest to prawnie wymagane. Raportowanie wyników odbywa się zgodnie z przyjętymi normami i umożliwia weryfikację lub replikację.
- Badacze, podczas prowadzonych badań z uczestnikami i przedmiotami badań (ludzkimi, zwierzęcymi, kulturowymi, biologicznymi, środowiskowymi lub fizycznymi) muszą postępować zgodnie z przepisami prawa i zasadami etyki. Do nich należy również rozpoznanie potencjalnych szkód i zagrożeń związanych z badaniami i ich zastosowaniem oraz obowiązek zapobiegania/łagodzenia możliwych negatywnych skutków.
- Naukowcy i instytucje badawcze zapewniają odpowiednie zarządzanie i ochronę wszystkich danych, metadanych i innych materiałów badawczych przez odpowiedni i jasno określony czas ich przechowywania. Dostęp do danych powinien być tak otwarty, jak to możliwe, i tak zamknięty, jak to konieczne, zgodny z zasadami FAIR. Informacja o dostępie i zgodzie na korzystanie z danych i metadanych powinna być podana w przejrzysty sposób.
- Za rzetelność badań i ich wyników odpowiadają wszyscy partnerzy biorący udział we współpracy. To oni uzgadniają i monitorują standardy dotyczące rzetelności badawczej, prawa i przepisów, które będą miały zastosowanie, ochrony własności intelektualnej współpracowników oraz procedur postępowania w przypadku konfliktów i możliwych przypadków niewłaściwego postępowania.
- Autorzy formalnie zgadzają się na kolejność autorstwa, uznając, że samo autorstwo opiera się na: znaczącym wkładzie w projekt badań, gromadzeniu odpowiednich danych, ich analizie i/lub interpretacji; opracowaniu i/lub krytycznej recenzji publikacji; zatwierdzeniu ostatecznej wersji publikacji; oraz zgodzie na odpowiedzialność za treść publikacji, chyba że w publikacji określono inaczej.
- Naukowcy odpowiedzialnie podchodzą do kwestii związanych z zaangażowaniem i odpowiedzialnością wobec społeczności naukowej, czyli do recenzowania, weryfikacji i oceny, a ich praca jest uznawana i nagradzana przez instytucje badawcze. Przegląd i ocena zgłoszeń do publikacji, finansowania, mianowania, awansu lub nagrody powinna być dokonywana w przejrzysty i uzasadniony sposób.
Naruszenia integralności badań:
- złe zaplanowanie badań, zarówno w zakresie stosowanej metodologii, jak i użytego sprzętu oraz sposobów jego wykorzystania
- tendencyjna analiza danych, pomijanie danych niewygodnych dla testowanej hipotezy, dobieranie korzystnych z punktu widzenia obrony testowanej hipotezy warunków brzegowych dla zakłóceń i inne tego rodzaju manipulacje, podobnie jak formułowanie hipotez post hoc pasujących do uzyskanych danych
- fabrykowanie, czyli wymyślanie wyników badań i utrwalanie ich w taki sposób, jakby były prawdziwe
- fałszowanie, czyli manipulowanie materiałami badawczymi, sprzętem lub procedurami lub nieuzasadnione zmienianie, pomijanie lub zatajanie danych lub wyników
- nieodpowiednie przechowywanie i nieudostępnienie danych pierwotnych
- nadużywanie statystyk, np. poprzez niewłaściwe sugerowanie istotności statystycznej, lub manipulowanie nimi poprzez tendencyjny dobór próby, czasu, terytorium itp.
- nieujawnianie danych lub wyników badań bez uzasadnienia
- manipulowanie autorstwem publikacji lub dyskredytowanie wkładu innych naukowców w publikacje
- plagiat, czyli wykorzystywanie pracy i pomysłów innych osób bez odpowiedniego przywołania oryginalnego źródła, co prowadzi do naruszenia praw pierwotnego autora lub pierwotnych autorów do wyników ich pracy intelektualnej
- autoplagiat, czyli ponowne publikowanie obszernych fragmentów swoich własnych wcześniejszych publikacji, w tym tłumaczeń tych publikacji, bez odpowiedniego przywołania lub zacytowania publikacji oryginalnej
- ukrywanie wykorzystania sztucznej inteligencji lub zautomatyzowanych narzędzi do tworzenia treści lub opracowywania publikacji
- sztuczne mnożenie publikacji, dające fałszywe poczucie bogactwa wyników i replikacji rezultatów, poprzez rozdrobnienie wyników badań lub tworzenie publikacji na podstawie tego samego zbioru danych, z wykorzystaniem tej samej próby, metodologii, hipotez
- niedbałość o finalną formę i jakość publikacji, odmowa korekty publikacji
- niezgłoszenie wycofania publikacji przez wydawnictwo lub nieuzasadnione wstrzymywanie publikacji przez wydawnictwo/instytucję finansującą
- zbędne rozbudowywanie bibliografii danej pracy lub badania w celu zadowolenia redaktorów, recenzentów lub współpracowników lub w celu manipulowania danymi bibliograficznymi
- wybiórcze dobieranie cytatów w celu potwierdzenia własnych ustaleń
- wybiórcze lub niedokładne cytowanie
- prowadzenie nierzetelnego procesu recenzji, zmawianie się recenzentów i autorów w celu wzajemnego recenzowania swoich publikacji
- zakładanie, wspieranie lub celowe korzystanie z czasopism, wydawców lub wydarzeń, które podważają jakość badań lub uniemożliwiają ich kontrolę (tzw. czasopisma drapieżne)
- malwersacje finansowe związane z niezgłoszeniem konfliktu interesów lub nadużyciem kompetencji
- nieprawidłowe wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych na realizację projektu badawczego
- nieporozumienia personalne pomiędzy członkami grupy badawczej lub w relacjach uczeń – mistrz
- nadużywanie autorytetu lub stosunku zwierzchnictwa służbowego w celu nakłonienia innych osób do naruszeń rzetelności badawczej, w tym wykorzystywanie i zastraszanie
- opóźnianie lub niestosowne utrudnianie prac innych naukowców
- złośliwe oskarżanie naukowca o nierzetelność badawczą lub innego rodzaju naruszenia
- fałszywe przedstawianie osiągnięć badawczych, danych lub zaangażowania
- przesadne podkreślanie znaczenia wyników badań i możliwości ich zastosowania w praktyce
- ignorowanie domniemanych naruszeń rzetelności badawczej przez inne osoby lub ukrywanie niewłaściwego reagowania przez instytucje na przypadki nierzetelności badawczej lub innego rodzaju naruszeń
- ingerowanie zagrażające niezależności procesu badawczego, bezstronnego raportowania lub przedstawiania wyników badań w sposób prowadzący do ich zniekształcania
- niewłaściwe reagowanie lub ignorowanie domniemanych naruszeń rzetelności badawczej lub innego rodzaju naruszeń w trakcie oceny realizacji badań
