Kartka z historii PG | Politechnika Gdańska

 

Decyzja o powołaniu uczelni zapadła w marcu 1899 r., a samą budowę rozpoczęto rok później. Przy Drodze Św. Michała (obecnie ul. R. Traugutta), na gruntach wykupionych przez Radę Miejską miano wznieść pierwszą na Pomorzu wyższą szkołę techniczną. W sierpniu 1900 r. na olbrzymim placu ruszyły roboty pod kierunkiem projektodawcy i architekta, Alberta Carstena. Pochodzący z żydowskiej rodziny mieszkającej w Berlinie – wpierw student historii sztuki i matematyki, ostatecznie zaś absolwent tamtejszej Akademii Budowlanej, po ukończeniu studiów pracował w Ministerstwie Robót Publicznych. Przy wznoszeniu gdańskiej uczelni, do której projekty przygotowywał też Georg Thür i Hermann Eggert, Carsten był zaabsorbowany najmniejszym nawet detalem architektonicznym, ornamentem i udogodnieniem technicznym (m.in. nowoczesna wentylacja i skomplikowany, podwójny system ogrzewania z zastosowaniem żeliwnych, ozdobnych grzejników, wyposażenie laboratoriów, ruchome tablice, "otwarty" układ okresowy pierwiastków w audytorium Instytutu Chemicznego i wiele innych). Później zdolny projektant został wykładowcą, szefem Katedry Architektury, dziekanem Wydziału Budownictwa i pierwszym prorektorem gdańskiej uczelni. Jego ekipa dopełniła wszelkich starań, by zgodnie z powziętymi założeniami powstała w Gdańsku uczelnia łącząca najnowsze osiągnięcia techniczne, architektoniczne i estetyczne. Niemniej ważna była dydaktyka, tj. nauczanie teorii i praktyka odpowiadająca ówczesnym standardom. Wszak uczelnia miała stać się zapleczem przygotowującym wykwalifikowaną kadrę specjalistów w dziedzinach, takich jak gospodarka morska, czy budownictwo. Ważnym źródłem do poznania dziejów wznoszenia pierwszych, przedwojennych gmachów, są serie odbitek fotograficznych przechowywane w zbiorach Sekcji Historycznej naszej Biblioteki. Dokumentują one stan z placu budowy z lat 1900-1904. Fotografie zostały wykonane najprawdopodobniej przez Romana Ulatowskiego, który z czasem stał się jednym z najwybitniejszych polskich fotografików. W centrum jego zainteresowań znalazły się perły architektury, zabytki i rodzimy pejzaż. Tymczasem na przełomie XIX i XX w. terminował on w Berlinie, m.in. w atelier cesarskiego fotografa J.C. Schaarwächtera. Do jesieni 1904 r. wzniesiono budynki dla Wydziału Chemicznego, Gmach Główny, Instytut Elektrotechniczny oraz Laboratorium Maszynowe. Wtedy też budynki zostały oddane do użytku kadrze wykładowców i studentom. Ostatni cesarz Niemiec i król Prus Wilhelm II Hochenzollern 6 października 1904 r. uroczyście otworzył Królewsko-Pruską Wyższą Szkołę Techniczną w Gdańsku (Königliche Preussische Technische Hochschule zu Danzig - tak brzmiała pierwsza nazwa). Podobizna władcy jako zleceniodawcy i najważniejszego patrona szkoły znalazła się zresztą na płaskorzeźbionym medalionie w portyku nad wejściem do Gmachu Głównego (czyli tam, gdzie dziś widnieje herb uczelni). O tym, jak wyglądały historyczne budynki mające przypominać charakterystyczne budowle Gdańska wzniesione w stylu północnego renesansu, a także ich wnętrza w chwili oddania kompleksu do użytku, wiemy z broszury wydanej na okoliczność uroczystego rozpoczęcia pierwszego w dziejach uczelni roku akademickiego. Z dość drobiazgowego tekstu wynika, że w przeciwieństwie do historyzujących fasad, gdzie czerwień cegły i szarość piaskowca zestawiono z bogatą ornamentyką, we wnętrzach panował duch modernizmu, zwłaszcza secesji. I tak na przykład kolorystyka auli utrzymana była w tonacji zieleni i stonowanego złota, dekoracyjne kolumny i architraw wykonano z belgijskiego marmuru i brązu, okna częściowo wypełniały barwne witraże, a sztuczne oświetlenie zapewniały lampy Nersta - żarówki wytwarzające światło zbliżone do widma dziennego - hit nowoczesności. Lampy Nersta zainstalowano zresztą także w holu I i II piętra, korytarzach i salach wykładowych. W 1909 r. do dotychczasowego zespołu dodano budynki Laboratorium Wytrzymałościowego, w 1912 r. Instytut Hydromechaniki i powiększono halę maszynową. Do Gmachu Głównego dobudowano w 1929 r. Audytorium Maximum (na 400 miejsc) dla Wydziału Matematyki i Fizyki. Ważną rolę w kształtowaniu otoczenia uczelni, czyli pierwszego kampusu, odegrały nasadzenia zieleni. Połączono regularne kompozycje i ogrody ukształtowane geometrycznie podkreślające osie reprezentacyjnych budynków z zielenią parkową. Zaplanowano również tereny rekreacyjne i sportowe, m.in. korty tenisowe. Nowo powstała uczelnia mogła pochwalić się sześcioma fakultetami, były to: Architektura, Budownictwo, Budowa Maszyn i Elektrotechnika, Budowa Okrętów i Maszyn Okrętowych, Chemia oraz Nauki Ogólne. Największą grupę studentów stanowili Niemcy, kolejną liczebnie grupą byli Polacy. Poza nimi w wyższej szkole technicznej studiowała młodzież innych narodowości, m.in.: litewskiej, estońskiej, fińskiej, japońskiej, chińskiej, czeskiej, węgierskiej, żydowskiej, francuskiej, czy holenderskiej. Po zakończeniu I wojny światowej, 28 lipca 1921 r., uczelnia została przekazana władzom Wolnego Miasta Gdańska, które zostało utworzone na mocy Traktatu Wersalskiego. Do końca roku akademickiego 1921/1922 utrzymywała się struktura, o której wspomniano wyżej. Po dojściu Hitlera do władzy w latach 1939-1941 zmieniono nazwę uczelni na Wyższą Szkołę Techniczną w Gdańsku (Technische Hochschule Danzig), a w latach 1941-1945 funkcjonowała nazwa Wyższej Szkoły Rzeszy w Gdańsku (Reichshochschule Danzig), ze znacznie zmniejszoną liczbą studentów i kadry naukowej. W styczniu 1945 r., zatem podczas działań II wojny światowej zawieszono zajęcia i rozpoczęto ewakuację wyposażenia, księgozbioru, urządzeń technicznych i przyrządów badawczych, a także pracowników. Budynki uczelni, przede wszystkim Gmach Główny, dostosowano do potrzeb szpitala wojennego. Wiosną, w wyniku ostrzału artyleryjskiego radzieckiej Armii Czerwonej, powstał olbrzymi pożar. Pochłonął on wszystkie reprezentacyjne pomieszczenia środkowego traktu Gmachu Głównego, w tym aulę dekorowaną olbrzymimi malowidłami i salę posiedzeń senatu wyłożoną dębową boazerią i wyposażoną w oryginalne meble gdańskie. Zniszczeniu uległa także biblioteka z częścią bezcennego, niewywiezionego księgozbioru…

Literatura:
1. Lepacka A. M., Ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki PG. Fotografie przedwojennej Wyższej Szkoły Technicznej jako dokument ikonograficzny [w:] Biblioteki osobliwości. Libraries of Curiosities, red. A. Baliński, Gdańsk 2023, s. 287-304.
2. Szczepański J., Architektura zespołu Politechniki Gdańskiej 1904-2018, Gdańsk 2019.
3. Technische Hochschule in Danzig: Festschrift zur Eröffnung 6. Oktober 1904, Danzig 1904.
Fotografia:
Ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki PG: Plac budowy Königliche Technische Hochschule zu Danzig. Widok z Szubienicznej Góry, od strony pd-wsch., lato 1901 r. W tle dzisiejszy Wrzeszcz Górny, Aleja Grunwaldzka i Zatoka Gdańska.
Autor tekstu:
dr Anna Lepacka
anna.lepacka@pg.edu.pl

 

Pierwsza organizacja skupiająca studentów Polaków, działała od 1913 r. W 1918 r. została przekształcona w Związek Akademików Gdańskich "Wisła". O potrzebie utworzenia Bratniej Pomocy zdecydowano w czerwcu 1920 r. na walnym zebraniu Związku Akademików Gdańskich "Wisła".

Powołano specjalną komisję organizacyjną samopomocy – Bratnia Pomoc. Zebranie komisji statutowej odbyło się 10 listopada 1920 r. 29 czerwca 1921 roku na ogólnym zebraniu została założona Bratnia Pomoc z oficjalną nazwą: "Bratnia Pomoc" Zrzeszenie Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej" (ZSPPG) zatwierdzona formalnie przez władze politechniki 22 października 1921 roku. Bratnia Pomoc miała charakter reprezentacyjno-samopomocowy i zrzeszała wszystkich Polaków studiujących na Uczelni.

Prezesem wybrano Adama Doboszyńskiego – studenta Wydziału Inżynierii Budowlanej. Tymczasem Jan Chodziński doprowadził do uzyskania budynków byłych koszar wojskowych mieszczących się przy Heeresanger 11 (obecnie Szkoła Podstawowa nr 49 im. Ks. Bronisława Komorowskiego przy al. Legionów) na rzecz polskiego Domu Akademickiego w Gdańsku-Wrzeszczu. Spełniał on wymogi socjalne, posiadał stołówkę, czytelnię, świetlicę, itp. Tam również mieścił się Zarząd Bratniej Pomocy ZSPPG.

Zrzeszenie dzieliło się na cztery referaty: społeczny, pracy i opieki, prasowy i gospodarczy. Wszyscy członkowie ZAG "Wisła" należeli do Bratniej Pomocy. Podobnie jak na innych uczelniach polskich, Bratnia Pomoc była organizacją nadrzędną dla wszystkich polskich organizacji studenckich i kół naukowych (Koło Studentów Polaków Techniki Okrętowej Politechniki Gdańskiej "Korab", Koło Mechaników i Elektrotechników Studentów Polaków PG, Koło Studentów Architektury PG, Koło Inżynierii Studentów Polaków PG, Koło Lotnicze Studentów Polaków PG, Koło Chemików Studentów Polaków PG) oraz korporacji akademickich, zrzeszeń sportowych, kół regionalnych i kół zainteresowań, a także polskich studentów niezrzeszonych. Statut Bratniej Pomocy ZSPPG wzorował się na statucie Bratniej Pomocy Uniwersytetu Poznańskiego.

Bratnia Pomoc ZSPPG miała podobną do większości organizacji samorządowych działających w uczelniach krajowych strukturę organizacyjną, zadania oraz cele, tj. udzielanie pomocy materialnej, mieszkaniowej i lekarskiej polskim studentom PG, ich integrację i obronę interesów. Działalność zrzeszenia była objęta patronatem Komisarza Generalnego RP, który powołał Komisję dla Spraw Pomocy Studentom Polakom Politechniki Gdańskiej z udziałem prezesa Bratniej Pomocy i równocześnie przekazywał studentom dotacje rządu polskiego.

Zarząd ZSPPG Bratniej Pomocy dzielił się na 2 działy: Zewnętrzny i Wewnętrzny i 3 wydziały. Dział Zewnętrzny był odpowiedzialny za całokształt działalności zrzeszenia, m.in.: utrzymywanie kontaktów z władzami w kraju, z Komisariatem Generalnym RP w Gdańsku, władzami PG, społeczeństwem i młodzieżą. W Dziale Zewnętrznym funkcjonował Wydział Reprezentacyjny, Wydział Prasowy, który dzielił się na Referat Prasy i Referat Propagandy (propaganda w prasie, informowanie społeczeństwa o warunkach studiów na gdańskiej PG), Wydział Imprez – organizowanie spotkań reprezentacyjnych i dochodowych: bale, przedstawienia, zabawy taneczne. Dział Wewnętrzny zajmował się warunkami materialnymi członków, rozwojem naukowym i kulturalnym. Wydział Gospodarczy natomiast zarządzał domem akademickim i stołówkami udzielając zapomóg Bratniej Pomocy ZSPPG.

Wydział Kulturalno-Oświatowy miał za zadanie opiekę nad biblioteką i czytelnią, kolportaż czasopism, organizowanie wycieczek i akcji o charakterze kulturalno-oświatowym. Wzrost opłat za studia uchwalony w 1924 r. przez Senat Wolnego Miasta Gdańska spowodował, że wielu żaków nie mogło kontynuować nauki, więc liczba członków Bratniej Pomocy ZSPPG się zmniejszyła. Warto przy okazji podkreślić, że pomoc otrzymywana od rządu polskiego była niewystarczająca, a koszty utrzymania w Gdańsku były wyższe niż w Polsce.

Od 1930 r. nastąpił wzrost liczby studentów polskich na Politechnice Gdańskiej. Wtedy też uzyskano drugą część budynku we Wrzeszczu przeznaczoną na powiększenie domu akademickiego, przy czym brak funduszy spowodował, że adaptacja i remont obiektu musiał odbyć się we własnym zakresie. Faktem jest, że sytuacja materialna studentów była trudna, problemów nastręczały też wysokie koszty nauki. Otrzymywano pomoc od Towarzystwa Pomocy Naukowej w Gdańsku działającego od 20 września 1921 r., Towarzystwa Pomocy Studentom Polakom Politechniki Gdańskiej (założone w 1930 r.), od Rady Naczelnej dla Spraw Pomocy Młodzieży Akademickiej w Warszawie, Towarzystwa Przyjaciół Młodzieży Akademickiej i Towarzystwa Opieki Kulturalnej nad Polakami zamieszkałymi za granicą im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Naczelnej Rady do Spraw Pomocy Polskiej Młodzieży Akademickiej i Wojewódzkiego Komitetu Pomocy Polskiej Młodzieży Akademickiej w Toruniu.

W pomoc polskim studentom angażowało się także wielu wybitnych ludzi kultury i działaczy polonijnych organizując wydarzenia artystyczne. Wpływy z biletów z koncertów przeznaczano na pomoc i stypendia oraz polski Dom Akademicki. I tak np. w grudniu 1927 r. zorganizowano koncert Jana Kiepury, z którego uzyskano kwotę 5000 guldenów. Rok później odbył się koncert śpiewaków Opery w Warszawie: Ewy Bandrowskiej – Turskiej i Eugeniusza Bandrowskiego. Uczestniczył w nim Henryk Strasburger – Komisarz Generalny RP w WMG. Światowej klasy pianista Artur Rubinstein koncertując w Gdańsku w 1930 r. przekazał dochód z koncertu na polski Dom Akademicki, udzielił również wsparcia finansowego Bratniej Pomocy ZSPPG.

Organizowano również coroczne bale akademickie, np. 1 lutego 1932 r. z gośćmi z Polonii Gdańskiej i z Pomorza w Sali Strzelnicy. Bratnia Pomoc ZSPPG w 1935 r. zorganizowała inaugurację roku akademickiego dla polskich studentów w słynnym hotelu Śródmieścia "Danziger Hof".W programie była uroczysta akademia i taneczny wieczorek towarzyski.

Wydział Społeczny Bratniej Pomocy ZSPPG został utworzony 17 czerwca 1925 r., koordynował i kierował Akcją kulturalno-oświatową wśród Polaków żyjących w Wolnym Mieście Gdańsku. Jednym z ważnych zadań było utrwalanie znajomości języka polskiego i wiedzy o historii Polski i kulturze. Organizowano bezpłatne kursy języka polskiego dla pracowników m.in. dyrekcji Polskich Kolei Państwowych oraz "wieczory ludowe", podczas których wygłaszano referaty i wystawiano przedstawienia. Poza tym studenci współpracowali z towarzystwami śpiewaczymi i zespołami sportowymi na wsi z ludnością polską. W latach 1926-1927 zorganizowano imprezy w dzielnicach Gdańska, takich jak: Siedlce, Wrzeszcz, Orunia, Oliwa, Nowy Port, a także w Sopocie i w Trąbkach Wielkich. Jednocześnie prowadzono akcje promujące rozbudowę Gdyni oraz sprawy związane z morzem, m.in.: przygotowywano ulotki, wykłady, prelekcje o tematyce morskiej. Zainicjowano przyjmowanie wycieczek z Polski do Gdyni, Żarnowca, Jastarni i w ogóle na Kaszuby oraz oprowadzanie po Gdańsku. W 1935 r. odbył się obóz studencki w Tupadłach koło Jastrzębiej Góry dla młodzieży z uczelni polskich i studentów z innych krajów.

Studenci prowadzili akcje promujące Politechnikę Gdańską zachęcając maturzystów z Rzeczypospolitej do studiowania nad Bałtykiem. W 1934 r. zorganizowano ogólnopolski konkurs na plakat z hasłem "Studiuj w Gdańsku!". Nagrodzone prace miały formę plakatu i pocztówek kolportowanych w Polsce. Zamieszczano też audycje o uczelni i studiach w Polskim Radiu w Warszawie. Warto pamiętać, że studenci Polacy uczestniczyli w obchodach świąt narodowych – 3 Maja, 11 Listopada oraz innych uroczystościach patriotycznych. Podczas wyborów do Volkstagu (parlamentu), brali udział w akcji wspierającej polskich przedstawicieli, m.in. organizowali odczyty w miejscach, gdzie skupiło się życie Polonii Gdańskiej oraz wsiach, w których przeważała ludność polska.

Zimą 1939 r., czyli pół roku przed wybuchem II wojny światowej, studenci Polacy po antypolskich wystąpieniach i prowokacjach studentów niemieckich zostali usunięci siłą z sal, pracowni i czytelni. Dnia 27 lutego 1939 r. decyzją rektora prof. Ernsta Pohlhausena część studentów została wydalona z uczelni. Polscy studenci de facto zostali pozbawieni możliwości dalszego studiowania na Politechnice Gdańskiej…

Literatura:
1. XXV lat Bratniej Pomocy. Jednodniówka Bratniej Pomocy studentów Politechniki Gdańskiej 1923-1948, red. Z. Bar, Gdańsk 1949.
2. Kowalczyk Jerzy S., "Bratnia Pomoc" na Politechnice Gdańskiej w latach 1922-39 i 1945-49, Pismo PG, 2000, nr 3, s. 6-8; nr 4/5, s. 3-5.
3. Księga Pamiątkowa Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej w latach 1904-1939, Gdańsk 1993.
4. Mikos Stanisław, Polacy na Politechnice w Gdańsku w latach 1904-1939, Warszawa 1987.
5. Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku (1920-1939), Gdańsk 1991, s. 333-344.
Fotografia:
Ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki PG: Polscy studenci w czytelni w Domu Akademickim "Bratniej Pomocy" ZSPPG w Gdańsku Wrzeszczu, ok. 1925 r.
Autor tekstu:
dr Witold Parteka
witold.parteka@pg.edu.pl

 

Po I wojnie światowej, w wyniku traktatu wersalskiego, Gdańsk uzyskał status Wolnego Miasta. Spór o politechnikę między Polską a Gdańskiem zakończył się w 1921 r. Politechnika, decyzją Międzysojuszniczej Komisji Podziału Mienia, została oddana w jurysdykcję Senatu Wolnego Miasta Gdańska zmieniając nazwę na Technische Hochschule der Freien Stadt Danzig.

W okresie międzywojennym nastąpił znaczny wzrost liczby studentów, w tym studentów polskich. Gdańska uczelnia przyciągała Polaków, m.in. wysokim poziomem kształcenia. Nadawany tytuł inżyniera dyplomowanego był w Polsce uznawany bez nostryfikacji. Zainteresowanie studiami w Gdańsku było też wynikiem prowadzonej działalności propagandowej na rzecz wstępowania Polaków na politechnikę. W roku akademickim 1922/1923 na ogólną liczbę 1951 studentów politechniki było 595 Polaków, którzy stanowili wówczas 36% wszystkich studentów. W dalszych latach do 1939 r. udział studiujących Polaków wynosił ok. 30%.

Polscy absolwenci politechniki po uzyskaniu dyplomu inżyniera, rozpoczynając praktykę zawodową, włączali się w odbudowę kraju po okresie zaborów i zniszczeniach I wojny światowej. Należeli do tej grupy inżynierów dwudziestolecia międzywojennego, którzy rozpoczęli pracę na rzecz przemysłu, gospodarki i społeczeństwa w odradzającym się niepodległym Państwie Polskim.

Po II wojnie światowej należeli do grupy "Pionierów", którzy włączyli się w odbudowę i rozbudowę zniszczonego w czasie wojny kraju. Kontynuowali działalność zawodową w przemyśle, a także naukową i społeczną. Zostali znanymi i cenionymi specjalistami, o wybitnym dorobku naukowym, wśród nich było wielu późniejszych pracowników i profesorów powojennej politechniki i innych uczelni w Polsce.

Przed I wojną światową tylko nieliczni Polacy podejmowali studia na politechnice w Gdańsku. Do grona pierwszych polskich studentów należał Alfons Hoffmann (1907-1911), który wniósł ogromne zasługi dla polskiej elektroenergetyki i dla polskości Pomorza, nazywany "Ojcem polskiej elektroenergetyki okresu międzywojennego", późniejszy profesor Politechniki Gdańskiej.

W okresie studiów rozpoczął aktywną działalność społeczną na Pomorzu, m.in. wspierał polskość, propagując język polski, muzykę i folklor. Organizował ogniska śpiewacze, m.in. w Kartuzach, Wejherowie i w Gdańsku. Szkolił miejscowych dyrygentów i współorganizował występy ludowych teatrów. W 1911 r., jako pierwszy polski absolwent Wydziału Elektrycznego, uzyskał dyplom inżyniera.

Alfons Hoffmann należał do tej grupy inżynierów dwudziestolecia międzywojennego, którzy budowali podwaliny polskiej gospodarki w kraju. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, jako pierwszy w kraju zbudował elektrownię wodną w Gródku w 1920 r. Również jako pierwszy założył linię przesyłową, napowietrzną Gródek-Toruń. Pod jego kierunkiem powstały m.in. elektrownie w Żurze i Gdyni. Połączył nowo utworzone elektrownie z pracującymi już w Grudziądzu i Toruniu, tworząc tym samym pierwszy w kraju jednolity, wojewódzki system elektroenergetyczny. W 1921 r. założył Toruńskie Koło Stowarzyszenie Elektryków Polskich (SEP) i był jego pierwszym prezesem.

W końcu 1918 r. wrócił do Gdańska, gdzie organizował polską administrację na Pomorzu, działał na rzecz przyłączenia Pomorza i Gdańska do Polski. Wchodził także z ramienia Polski w skład komisji ustalającej granicę między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk.

W czasie II wojny światowej aktywnie działał w ruchu oporu, wraz z kolegami ze Stowarzyszenia Elektryków Polskich, dla Delegatury Rządu na Kraj, opracował plan elektryfikacji Polski do roku 1956. Brał udział w konspiracyjnych działaniach Związku Elektrowni Polskich. Poszukiwany przez Niemców ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem w Warszawie u Kazimierza Szpotańskiego, dyrektora przedwojennej fabryki aparatury elektrycznej. Po roku 1945 Alfons Hoffmann powrócił na Pomorze i kierował odbudową elektrowni wodnych Bielkowo i Łapino na Raduni oraz w Dychowie na Bobrze. Kształcił kierowników i maszynistów siłowni wodnych całej Polski na kilkutygodniowych kursach w Żurze i Straszynie.

W historię przedwojennej Gdyni wpisał się m.in. Kazimierz Bieliński (1919-1924). Po ukończeniu studiów na wydziale elektrycznym pracę zawodową rozpoczął pod kierunkiem inżyniera Alfonsa Hoffmanna w Pomorskiej Elektrowni Krajowej "Gródek" SA, przy budowie linii przemysłowej wysokiego napięcia Gródek-Grudziądz. W 1929 roku przeniósł się wraz z rodziną do Gdyni. W 1932 r. został dyrektorem Miejskich Zakładów Elektrycznych w Gdyni, które sam zorganizował. Był inicjatorem i współtwórcą realizacji wieloletniego programu inwestycyjnego elektryfikacji Gdyni, do którego przystąpiono w 1924 roku. Udzielał się także społecznie, inicjując w 1932 r. powołanie w Gdyni Oddziału Wybrzeża Morskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP).

Aresztowany przez Niemców 27 października 1939 r., osadzony w więzieniu w Wejherowie, zginął 30 listopada 1939 r. w Piaśnicy.

Bronisław Bukowski (1913-1922), specjalista technologii żelbetownictwa, twórca polskiej szkoły technologii betonu, późniejszy profesor Politechniki Gdańskiej. W roku 1913 rozpoczął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego, przerwane I wojną światową, podczas której walczył na kilku frontach. W 1919–1920 jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

W okresie studiów brał czynny udział w działalności polskich organizacji. Był jednym z założycieli pierwszej polskiej organizacji studenckiej - Związku Akademików Gdańskich utworzonej w 1913 r., w 1919 r. należał do Tajnej Organizacji Wojskowej, był współorganizatorem i w latach 1921-1922 prezesem Bratniej Pomocy Zrzeszenia Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej, prowadził także chór "Lutnia". W 1922 uzyskał z wyróżnieniem dyplom inżyniera budownictwa i pracował w polskich prywatnych przedsiębiorstwach budowlanych, najpierw jako kierownik robót, a od 1925 kierownik biura projektowego. Prowadził również własne biuro konstrukcyjne. Opracował wówczas projekty dużych obiektów żelbetowych, m.in. konstrukcji trybun wyścigowych na Służewcu, kompleksu budynków Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego przy Placu Unii Lubelskiej i 11-piętrowego gmachu PKO przy ul. Świętokrzyskiej w Warszawie, budynków dla ZUS w Łodzi i Gdyni. W 1930 r. rozpoczął pracę dydaktyczno-naukową na Politechnice Warszawskiej, gdzie w 1936 uzyskał tytuł doktora nauk technicznych. Należał do założycieli Polskiego Związku Inżynierów Budownictwa (1934).

W czasie okupacji działał w Związku Walki Zbrojnej. Prowadził wykłady na Wydziale Architektury tajnej Politechniki Warszawskiej. W tym czasie pracował naukowo, w 1943 zaliczył na PW kolokwium habilitacyjne.

W kwietniu 1945 wchodził w skład grupy operacyjnej. Jego zadaniem była inwentaryzacja gmachów i ustalenie stopnia ich zniszczenia oraz sporządzenie kosztorysu odbudowy Politechniki Gdańskiej. Do listopada 1945 kierował Wydziałem Budowlanym Gdańskiej Dyrekcji Odbudowy. Brał czynny udział w odbudowie zniszczonego Gdańska i przemysłu w całej Polsce, m.in. uratował od zawalenia kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.

Zorganizował od podstaw Katedrę Budownictwa Żelbetowego Politechniki Gdańskiej i nią kierował.

W 1945 reaktywował Polski Związek Inżynierów Oddział w Gdańsku i był jego pierwszym prezesem. Kierował również Oddziałem Morskiego Stowarzyszenia Inżynierów Budowlanych. Po roku 1945 był zaangażowany w sprawę ochrony i praw ludności autochtonicznej w Gdańsku, także Kaszub, Warmii i Mazur. Zasiadał w Wojewódzkiej Komisji Weryfikacyjnej (weryfikacja narodowościowa po II wojnie światowej).

Witold Nowacki (1929–1934), specjalista w dziedzinie mechaniki budowli, teorii sprężystości i termosprężystości, późniejszy profesor Politechniki Gdańskiej, Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, prezes Polskiej Akademii Nauk.

Studia w Gdańsku na Wydziale Inżynierii ukończył w 1934 uzyskując dyplom inżyniera budowlanego. Odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Saperów w Modlinie. Praktykę zawodową rozpoczął w Gdyni jako konstruktor budowlany w Biurze Konstrukcyjnym inż. S. Obmińskiego, następnie w firmie budowlanej "Franciszek Skąpski i Ska" w Warszawie. Projektował liczne konstrukcje budowlane, żelbetowe w Polsce, m.in. w Gdyni, Częstochowie, Warszawie, Koronowie. Do najważniejszych należały projekty konstrukcji żelbetowych: Bazylika Morska w Gdyni, rzeźnia miejska i hala targowa, projekt rozbudowy komisariatu rządu, magazyny portowe w strefie wolnocłowej w Gdyni, dwa mosty żelbetowe na terenie klasztoru na Jasnej Górze i konstrukcje łazienek w Orłowie. Piastował funkcję kierownika budowy hali głównej wytwórni płatowców w Mielcu w rozwijającym się wtedy Centralnym Okręgu Przemysłowym.

Był żołnierzem wojny obronnej 1939 r. Po klęsce ponad pięć lat spędził w Oflagu II C w Woldenbergu (Dobiegniew). W obozie prowadził wykłady w ramach Studium Dokształcania Politechnicznego.

Po wyzwoleniu prowadził w utworzonej w Lublinie Politechnice Warszawskiej wykłady ze statyki budowli, wytrzymałości tworzyw oraz żelbetnictwa. Następnie udał się do Gdańska, gdzie na Politechnice Gdańskiej od podstaw zorganizował i kierował Katedrą Wytrzymałości Materiałów i Statyki Budowli.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. oraz dostępu do morza, szczególną rolę odegrali przedwojenni absolwenci wydziału budowy okrętów.
... cdn.

Fotografia:
Ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki PG: Alfons Hoffmann (z dokumentem w ręku) odbiera z fabryki ASEA w Szwecji generator dla Elektrowni Gródek.
Autor tekstu:
mgr Barbara Ząbczyk-Chmielewska
barbara.zabczyk-chmielewska@pg.edu.pl

 

Pierwszą, jak wspomniano, utworzono pod koniec stycznia w Lublinie, drugą zaś w połowie lutego w Krakowie. Zadanie kierowania grupą krakowską otrzymał matematyk, dr Stanisław Turski. Był on przedwojennym pracownikiem Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej w Krakowie.

W kolekcji archiwaliów Sekcji Historycznej Biblioteki PG znajduje się dwujęzyczny, polsko-rosyjski dokument z dnia 14 lutego 1945 r., podpisany przez dr. Stanisława Skrzeszewskiego, który był pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego. Pismem tym powołano Turskiego na stanowisko Kierownika Grupy Operacyjnej Ministerstwa Oświaty na miasto Gdańsk. Tym samym krakowskiemu matematykowi i przyszłemu pionierowi informatyki i cybernetyki powierzono powołanie zespołu, którego zadaniem była organizacja powojennego szkolnictwa na polskim Wybrzeżu. Do zespołu tego należeli m.in. inżynier elektryk, absolwent Politechniki Lwowskiej odpowiedzialny przed wojną za elektryfikację Pomorza i przyszły rektor PG Kazimierz Kopecki, dr Kazimierz Kubik oraz inż. Stanisław Szymański. Z Krakowa do Gdańska delegacja wyruszyła 22 lutego 1945 r. Podróż przez wciąż nękany i zrujnowany wojną kraj była długa i pełna licznych problemów, głównie natury logistycznej. W jej trakcie doszło do połączenia się grupy krakowskiej z lubelską. Należał do niej m.in. inżynier Franciszek Otto, były pracownik Politechniki Lwowskiej, wybitny matematyk i specjalista w dziedzinie geometrii wykreślnej, późniejszy dziekan Wydziału Architektury PG. Połączone grupy operacyjne Ministerstwa Oświaty dotarły do Gdańska na początku kwietnia. Wokół miasta nadal toczyły się zbrojne walki. Franciszek Otto przybycie na teren uczelni tak opisywał w swoich wspomnieniach: "W czasie krótkiego postoju we Wrzeszczu zdecydowaliśmy się razem z Kazimierzem Kopeckim wrócić do Politechniki, by zobaczyć, jaka jest sytuacja. Było pochmurne popołudnie pamiętnego 5 kwietnia 1945 roku, gdy przekraczaliśmy rozbitą bramę Politechniki. Pomyślałem wtedy, że oto stoję przed celem mojej podróży". Po przejęciu zniszczonej i splądrowanej uczelni wiadomo było, że potrzeba będzie wiele wysiłku do jej odbudowania i ponownego uruchomienia. W trakcie wojennej pożogi, która nie oszczędziła zabudowań politechniki, najbardziej ucierpiał Gmach Główny, gdyż całą część środkową budynku wraz rektoratem, aulą oraz biblioteką strawił ogień. Cennym źródłem znajdującym się w zbiorach Sekcji Historycznej, jest fotoreprodukcja rękopisu Stanisława Turskiego będącego notatką na temat stanu uczelni w tym okresie. Szef zespołu powołanego do zorganizowania uczelni wspominał m.in.:

"[…] Działania wojenne dotknęły niszczącą ręką Gmach Główny, którego centralna część dotkliwie ucierpiała od pożaru, skrzydła boczne, choć mniej zniszczone, noszą widoczne ślady zniszczenia. Natomiast pawilony i budynki pozostałe ucierpiały stosunkowo nieznacznie; w niektórych tylko brak szyb świadczy o minionych silnych walkach o Gdańsk. […] prócz zniszczeń spowodowanych pożarem, cały teren pokryty stosami walących się sprzętów, resztkami ogromnego szpitala, w jaki przekształcona była Politechnika. Sale i laboratoria pełne były skrwawionych bandaży; w łóżkach, na korytarzach, w ogrodzie leżały setki trupów (pogrzebano w mogiłach przeszło 600 zwłok ludzkich). Stłuczone szkło, resztki łóżek szpitalnych, sienników, koców, noszy itd. są półmetrową warstwą podłogi budynków; a wśród tych stosów rupieci znajdowano części lub całkowite aparaty naukowe".

Z wojennych zniszczeń – jak wspominał Turski – zachowało się Laboratorium Maszynowe. Znajdujące się w przy hali pomieszczenia zaadaptowano na tymczasową kwaterę członków przybyłej grupy operacyjnej. I tak pierwsza administracja uczelni znalazła swą siedzibę pośród ocalałych maszyn…

Dzień po przybyciu delegacji kierowanej przez Turskiego do Gdańska przystąpiono do zabezpieczenia i porządkowania zabudowań i kampusu. Rozpoczęto prace wstępne, które polegały głównie na oczyszczeniu terenu z gruzów i pozostałości po szpitalu wojennym. Sprzątano pierwsze pomieszczenia użytkowe i ustawiano w nich ławki, stoły, tablice. Przygotowywano pokoje dla profesorów oraz kompletowano ocalałą aparaturę. Przy odgruzowywaniu budynków pomagali zgłaszający się młodzi ludzie, którzy przybywali do Gdańska z całej Polski z zamiarem studiowania na politechnice. Równolegle, w czasie pracy wykonywanej w kolejnych tygodniach, uregulowany został status prawny uczelni. Decyzją ówczesnych władz polskich reprezentowanych przez Krajową Radę Narodową, wydano dekret z dnia 24 maja 1945 r. "o przekształceniu Politechniki Gdańskiej w polską państwową szkołę akademicką". Ważnym wydarzeniem w okresie przywracania uczelni do życia było uruchomienie na jej terenie elektrowni. Stało się to możliwe dzięki ocalałym sprzętom Laboratorium Maszynowego i przetwornicom w Laboratorium Elektrycznym. Co niezwykle ważne, pierwsza w Gdańsku powojenna elektrownia dostarczała energię nie tylko do uczelni, ale też do miasta i portu.

W cytowanym wyżej rękopisie Turskiego znajdziemy również informacje o stanie uczelni z przełomu czerwca i lipca 1945 r. Szef Pomorskiej Grupy Operacyjnej i przyszły rektor Politechniki Gdańskiej przed niemal 80 laty relacjonował to, co udało się osiągnąć w ciągu paru tygodni od zakończenia wojny: "Dziś w częściach nadających się do użytku panuje porządek. Hala maszyn Laboratorium Maszynowego funkcjonuje prawie normalnie. Lokalna elektrownia Politechniki pracuje od dwóch z górą miesięcy. Instytut Elektrotechniczny, uporządkowany, oczyszczony, oczekuje na studentów. […] Politechnika rozporządza jedynym dziś w Polsce tunelem aerodynamicznym i wielu innymi urządzeniami naukowymi. W gmachu Chemii, poza skrzydłem, które ucierpiało od pożaru, zaprowadzono porządek; laboratoria do ćwiczeń mogą w niedługim czasie rozpocząć czynności. […] Ilość zgłoszeń studentów, których na razie rejestruje się prowizorycznie, wynosi już ponad 1000".

Literatura:
1. Kortas D., Profesor Stanisław Turski Rola i zadania jako szefa Grupy Operacyjnej Ministerstwa Oświaty. [w:] Pismo PG, nr 5, 2020.
2. Politechnika Gdańska 1945-1970. Księga Pamiątkowa. Red. W. Balcerski, Gdańsk 1970.
3. Pionierzy PG. Red. Z. Paszota, J. Rachoń, E. Wittbrodt. Gdańsk 2005.
Fotografia:
Ze zbiorów Sekcji Historycznej Biblioteki PG: Zniszczony Gmach Główny Politechniki Gdańskiej - 1945 r.
Autor tekstu:
mgr Dariusz Kortas
dariusz.kortas@pg.edu.pl