Edu Inspiracje WZiE: Active Learning, czyli o mocy aktywnego przetwarzania informacji | Politechnika Gdańska

Czy czuliście kiedyś prawdziwe przeciążenie informacjami? Może nawet nie zdawaliście sobie sprawy, że zmęczenie, ból głowy, zniechęcenie i ogólne przytłoczenie było właśnie jego wynikiem. Ludzkie mózgi nauczyły się bronić przed tymi zagrożeniami poprzez ignorowanie większości wiadomości i skupianiu uwagi na tych, które uznają za bardzo istotne. W jaki sposób dokonują tego trudnego wyboru? W naszych układach nerwowych powstają ślady pamięciowe, które pogłębiają się tylko w określonych sytuacjach i dzięki doznaniom związanym z percepcją, przeżyciem lub działaniem. Z tego też powodu zapamiętujemy przede wszystkim dane, które:
– pobudziły nas emocjonalnie;
– uznajemy za bardzo przydatne;
– są wielokrotnie powtarzane;
– można łatwo powiązać z już istniejącą wiedzą w umyśle;
– głęboko przetworzyliśmy, np. poprzez dokonanie analizy, syntezy lub kreacji.

Zauważmy, że tradycyjne formy wykładów akademickich zakładają półtoragodzinne prelekcje, podczas których aktywną stroną jest przede wszystkim nauczyciel. To on czynnie napracował się nad zrozumieniem i przygotowaniem treści i prezentuje je przed swoimi studentami, wkładając w to emocjonalny ładunek. Z tego też powodu inaczej postrzega upływający czas i poziom atrakcyjności omawianego tematu niż reszta osób na sali. Podczas gdy prowadzący przemawia, odbiorcy przyjmują postawę bierną i skupiają się na słuchaniu, które o dziwo na dłuższą metę jest bardzo wyczerpującym zajęciem. W rezultacie myśli studentów mimowolnie błądzą w poszukiwaniu tematów bliższych, bardziej ekscytujących lub niewymagających wytężonego skupienia. Odpowiedzialna za to nie jest wcale zła wola, lecz naturalne procesy pracy naszych mózgów.
Na szczęście z pomocą przychodzą metody aktywnego uczenia się (active learning), które motywują studentów do przetworzenia informacji, nadania im znaczenia, a co za tym idzie – przeniesienia ich do pamięci długotrwałej.
Z powodzeniem można je stosować w różnych sytuacjach dydaktycznych. Poniżej przedstawiamy kilka propozycji.

Na wykładach

Quizy w czasie rzeczywistym

Narzędziami, które pomogą prosto i szybko zaangażować studentów, są aplikacje online typu Mentimeter czy Kahoot (oraz wiele podobnych zebranych na stronie internetowej https://progsoft.net/pl/software/mentimeter?page=2). Pozwalają one na przeprowadzenie szybkich quizów na smartfonach studentów.
– Na każdy wykład z przedmiotu Corporate Finance przygotowywałam tzw. pre-quiz i post-quiz zamieszczony na platformie eNauczanie PG. Były to krótkie testy (z 5 pytaniami) przeprowadzane na początku wykładu i na jego końcu. Pre-quiz wprowadzał studentów do tematu, zaś post-quiz pozwalał na pogłębioną refleksję nad wykładem. Post-quizy były otwarte przez kolejne dwa tygodnie, tak by chętni mogli rozwiązywać je ponownie. Każdy student otrzymywał informację o liczbie poprawnych odpowiedzi, jednak nie wiedział, na które pytanie odpowiedział prawidłowo. W tym celu musiał samodzielnie poszukać informacji w notatkach, a możliwość wielokrotnego rozwiązania quizu dawała szansę na poprawę – mówi dr Katarzyna Kubiszewska z Katedry Finansów.
Aktywizujące quizy można wykorzystać nie tylko w celu sprawdzenia wiedzy, ale także by uzyskać opinię zwrotną od słuchaczy, np. na temat oczekiwań co do zakresu wykładu albo poziomu atrakcyjności zajęć. Mają one też dodatkowy atut. Nie wszyscy studenci są gotowi, aby publicznie zabrać głos, a wspomniane narzędzia pozwalają zachować anonimowość i zadawać pytania w bezpieczny sposób.

Szybkie podsumowania

Aby utrzymać zaangażowanie studentów, warto po każdej części wykładu poprosić studentów o krótkie, kreatywne podsumowanie. Wyjściem do dyskusji może być prowokujące zdjęcie lub nieoczywisty cytat. Każdy z uczestników wykładu może zanotować swoją propozycję w postaci sketchnotki, czyli notatki w formie graficznej z elementami tekstowymi lub mapy myśli.
– Aby to zadanie przebiegło sprawnie, można podzielić grupę wykładową na kilka części i dać chwilę na dyskusję. Dzięki temu uczestnicy chętniej dzielą się swoimi przemyśleniami na forum. Widać to zwłaszcza na niższych semestrach, kiedy to studenci potrzebują więcej wsparcia swoich rówieśników. U mnie metoda ta dobrze się sprawdza na wykładach z podstaw prognozowania gospodarczego na kierunku analityka gospodarcza – przekonuje dr Aneta Sobiechowska-Ziegert z Katedry Statystyki i Ekonometrii.

W pracy grupowej

Metoda 635

W pracy grupowej dobrze sprawdzi się metoda 635 lub jej różne modyfikacje. Polega ona na podziale studentów na 6 zespołów. Każdy
z nich musi zapisać minimum 3 konkluzje z wygłoszonego właśnie wykładu w ciągu 5 minut. Następnie lista jest przekazywana do kolejnego zespołu, a ten dopisuje swoje kolejne 3 punkty.
W tym zadaniu studenci są zmuszeni za każdym razem do coraz większego wysiłku, aby przypomnieć sobie omawiane treści, a to służy ich zapamiętaniu. Technika może zostać wykorzystana do podsumowania wykładu lub w celu powtórzenia treści z poprzedniego spotkania. Czas przeznaczony na zapisanie przez grupy swoich konkluzji może być skrócony np. do 1–2 minut, tak by zadanie zamknęło się w 10 minutach.

Wirtualna tablica

Podczas pracy na zajęciach laboratoryjnych ciekawym rozwiązaniem jest wykorzystanie tablic wirtualnych, np. takich jak Padlet, Miro lub Jamboard, na których studenci umieszczają wspólnie wypracowane zadania. Członkowie każdej grupy po otrzymaniu linku do tablicy mogą umieszczać na niej treści w postaci tekstu, obrazów, plików, np. arkuszy kalkulacyjnych, filmów lub innych mediów. Do efektywnej pracy dobrze, aby zespoły liczyły maksymalnie 3–4 osoby. Po umieszczeniu treści przez wszystkie grupy każda z nich omawia swoje rozwiązanie, a prowadzący podsumowuje temat, zamieszcza na tablicy uwagi i przyznaje punkty.
– Zaletą tablic online jest to, że wszystko dzieje się w czasie rzeczywistym. Nauczyciel ma wgląd do tego, która grupa aktywnie pracuje. Studenci natomiast mogą zobaczyć odpowiedzi innych grup, co może inspirować, ale także wprowadza element rywalizacji, zwłaszcza kiedy zespoły mają swoje nazwy i identyfikują się z wymyślonym logotypem. Pracę z Padletem wykorzystałam na przedmiocie prognozowanie gospodarcze na kierunku ekonomia – mówi dr Aneta Sobiechowska-Ziegert.
Praca z wirtualną tablicą może być także wykorzystana jako narzędzie do stworzenia przez studentów materiałów powtórkowych przed egzaminem. Zasoby takie jak: krótkie testy, krzyżówki, linki do ciekawych stron są współdzielone, dzięki czemu wszyscy mogą z nich skorzystać. Ciekawym pomysłem jest również wspólne tworzenie interaktywnych prezentacji z wykorzystaniem narzędzia Genially.

W parach

Think-Pair-Share (TPS)

W parach dość dobrze sprawdza się aktywność typu Think-Pair-Share polegająca na tym, że studenci po otrzymaniu zadania mają chwilę na zastanowienie się nad nim indywidualnie, po czym dzielą się pomysłami dotyczącymi jego rozwiązania w parach. W kolejnym kroku dołączają do nowego zespołu i omawiają swoje poprzednie pomysły. Ta aktywność ma wiele zalet. Oprócz tego, że zwiększa zaangażowanie studentów i ich motywację do nauki, pozwala im też na refleksję i kreatywne myślenie. Umożliwia również rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i pracy zespołowej. To narzędzie można z powodzeniem stosować podczas zajęć laboratoryjnych z przedmiotów ilościowych, takich jak ekonometria czy prognozowanie i symulacje, kiedy to wymagane jest sprawdzenie zrozumienia treści dotyczących teorii.

Kula śnieżna

Metoda kuli śnieżnej jest połączeniem pracy w parach z pracą w grupie. Znana jest także pod nazwą dyskusja szczeblowa czy dyskusja piramidowa. Polega na przejściu od pracy samodzielnej poprzez rozmowę w parach aż do dyskusji w coraz większym gronie studentów. Początkowo odpowiedzi na zadane przez wykładowcę pytanie student poszukuje indywidualnie. Następnie uczestnicy omawiają swoje przemyślenia w parze, próbując znaleźć wspólne stanowisko i w kreatywny sposób opracować wspólną odpowiedź na zadane pytanie. W kolejnych etapach dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. Za każdym razem uzgadniane jest jedno stanowisko, by na koniec wypracować wspólną odpowiedź na zadane na początku zajęć pytanie.

W pracy własnej studentów

Własne fiszki

Wielu studentów ma problemy z powtórzeniem materiału przed kolokwium. W tym celu czytają bez końca ten sam materiał, ulegając iluzji, że go przyswoili. Efektywniejszym rozwiązaniem jest skorzystanie z metod i technik, które pozwalają na sprawdzenie zagadnień wyrywkowo, a także omówienie treści własnymi słowami. Aby to zrobić, studenci mogą przygotować własne fiszki, tj. karteczki, na których z jednej strony napisana jest nazwa jakiegoś zagadnienia lub ważne pojęcie, a z drugiej – jego definicja, funkcje, cechy itp. Fiszki można przygotowywać klasycznie na papierze lub z wykorzystaniem aplikacji takich jak np. Quizlet.

Mapy myśli

Tzw. mapy myśli pomogą studentom na usystematyzowanie wiedzy. Narzędzie to służy do przedstawiania informacji, wiedzy, pojęć w formie ustrukturyzowanej i graficznej. Ważne jest, by podczas pracy stosować skojarzenia oraz łączyć poszczególne elementy, np. strzałkami. Dzięki użyciu oprócz słów i symboli także kolorów i rysunków uaktywnia się prawa półkula mózgu odpowiedzialna za wyobraźnię, rytm, postrzeganie przestrzenne, a obie półkule synergicznie ze sobą współpracują. Tego rodzaju przedstawienie zagadnień ułatwia globalne spojrzenie na dany temat. Mapę myśli można przygotować na kartce papieru lub za pomocą kreatorów dostępnych w Internecie takich jak: Coggle, Canva czy Miro.

Test dziecka

Metodą, która sprawdza się w samodzielnej nauce studentów, są tzw. testy dziecka. Student musi przedstawić trudne zagadnienie w jak najprostszy sposób, tak jakby chciał wytłumaczyć zagadnienie najmłodszym.
– Zadałam studentom na studiach magisterskich na przedmiocie finanse międzynarodowe zadanie domowe, które polegało na opisaniu zasad działania wybranego pochodnego instrumentu finansowego tak, by moja wówczas 9-letnia córka to zrozumiała. Zadanie okazało się nie być proste, jak się początkowo wielu osobom wydawało. Studenci musieli być bardzo kreatywni, by wyjaśnić np. co to są i jak działają derywatywy – wyjaśnia dr Katarzyna Kubiszewska.

Zbieranie plonów

Zbieranie plonów to narzędzie do pracy własnej, które umożliwia nie tylko powtórkę zdobytej wiedzy. To bardzo wartościowy sposób na kształcenie myślenia refleksyjnego. Polega na tym, że studenci odpowiadają na trzy pytania:
czego się nauczyli;
co z tego wynika, czyli dlaczego jest to ważne;
co teraz, czyli jak to zastosować lub zrobić inaczej.
Student po zajęciach zastanawia się nad tym, co zrozumiał i przyswoił, co wymaga dalszego rozwinięcia, a także jak nowe informacje mogą być stosowane w przyszłości. Zbieranie plonów zwiększa świadomość własnego procesu uczenia się oraz efektywność przyswajania wiedzy.

To się opłaca

Aktywne przetwarzanie informacji ma wielką moc. Pomaga w nauce i sprawia, że długie zajęcia są ciekawsze i mniej męczą. Czasem wydaje nam się, że studenci uczą się najlepiej, kiedy w skupieniu słuchają wykładu, a ich rozproszenie jest skutkiem niskiej motywacji lub lenistwa. Nie zawsze tak jest. Naturalne procesy uczenia się i nasze możliwości koncentracji wymagają różnorodności, angażowania wielu zmysłów, ekscytacji i samodzielnej, aktywnej pracy. Wysiłek włożony w projektowanie zadań, które motywują do dokonania analizy i syntezy, przedstawiania treści własnymi słowami lub do opracowania kreatywnych interpretacji zawsze zwraca się z nawiązką. Jak to mawiał Benjamin Franklin: „Powiedz mi, to zapomnę. Wytłumacz, to może zapamiętam. Zaangażuj mnie – wtedy nauczę się naprawdę”.
Drodzy studenci, lepiej dobrze się wyśpijcie, bo na następnym wykładzie wasze neurony będą trenować ciężko jak maratończyk przed olimpiadą.
*
Cykl Edu Inspiracje WZiE to seria artykułów na temat nowoczesnych rozwiązań edukacyjnych, dobrych praktyk, skutecznej metodyki oraz ciekawych narzędzi dydaktycznych.

Alina Guzik  alina.guzik@pg.edu.pl
Katarzyna Kubiszewska  katarzyna.kubiszewska@pg.edu.pl
Aneta Sobiechowska-Ziegert  as@pg.edu.pl